خانواده و چکیده ای از بحران های پنهان

بحث در مورد روابط خانوادگی آن دسته از خانواده های افغانستانی که درکشورهای اروپایی زندگی می کنند، یک بحث پیچیده ودر عین حال بسیار ضروری است. این ضرورت را زمانی بیشتر درمی یابیم که متوجه افزایش حضور مهاجرین افغانستانی در سالهای اخیر در اروپا شویم.

مطالعه شفاهی نشان می دهد که متاسفانه روابط درون خانوادگی در میان بسیاری از خانواده ها همچنان برپایه وباورهای سنتی و روابط مردسالارانه استواراست که روسای خانواده آن را از افغانستان با خود در محیط زندگی خانوادگی دراروپا نیز منتقل نموده اند. این روابط، نوعاً بر ایجاد محدودیت وممانعت نسبت به زنان ودختران می باشد که عمدتاً سد حضور آنها درپیشرفتهای فردی و فعالیتهای اجتماعی وفرهنگی می گردد.
این روابط از یکسو، شامل معضلات فرهنگ درون خانوادگی می باشد واز جانب دیگر، در روابط بیرونی واجتماعی اختلال ونا بسامانی ایجاد می کند. از این رو این دونوع روابط، اشکال مختلفی دارد و بسته به سطح فکری، فرهنگی و پایگاه اجتماعی خانواده ها متفاوت است ولی، در مجموع نتیجه وکارکرد یکسانی را تبلور می بخشد. عمده ترین اشکال این روابط وموانع را می توان چنین توضیح کرد:

مداخله وحسادت

هرچه مشا رکت زنان درامور اجتماعی وفرهنگی فعالتر باشد، بدون تردید به همان اندازه سطح فکری شان بالا میرود و توانایی بیان وجرئت انتقال تفکر شان ارتقا پیدا می کند. این روند همچنین ، به افزایش موقعیت اجتماعی شان نیز کمک می کند و معمولا مورد تشویق وحمایت جامعه قرار می گیرند. چه بسا مردم به آنها شخصیت واعتبار قایل می شوند. بدین ترتیب اینگونه زنان به تدریج جسارت و اعتماد به نفس شان افزایش یافته، استعدادهای شان زمینه ی شگوفایی پیدا میکند و به انگیزه و اراده ی بیشتری برای فعالیت های اجتماعی و فرهنگی دست می یابند.

این دستاوردها از مشارکت اجتماعی اما، گروهی از مردان را به تکاپو ونگرانی وا می دارد. این مردان که تمام قدرت و اعتبار خودرا در خانواده ومحیط اجتماعی از ریاست وبرتری بی چون وچرای خویش می پندارند، با چنین تحولی، زن را رقیب خود دانسته و به انواع بهانه ها به بدبینی وخرده گیری می پردازند و کوشش می کنند شخصیت زنان را چه در محیط خانه وچه در برابر مردم کوچک کنند، جسارت و جرآت آنها را سلب نموده، ارتباطات شانرا محدود کند و بدین ترتیب، آنها را به انزوا بکشانند.

مشکل تنها در همینجا محدود نمیشود هستند بسیاری از خانواده ها که بعضی بستگان نزدیک شان نیز خود را ذی حق میدانند که در امور زندگی شخصی و روابط خانوادگی زن و شوهر جوان مداخله کنند. این مداخلات ولو آنکه به قصد خیرخواهی صورت بگیرد، به تدریج زمینه ی اختلاف، ناراحتی و افزایش مشکلات را فراهم می سازد.
از همین روست که، بیماری های گوناگون جسمی، روحی و روانی بر زنان عارض می شود که از آن جمله می توان به بیماری عمومی و شایع افسردگی یا دیپریشون اشاره کرد که بسیاری از زنان و خانواده های مهاجر دچار آن میباشند.

اقتدار گرایی

بیم از کوتاهی درمسئولیت خانوادگی ونقش سنتی زنان مانند آشپزی، نظافت، تربیت اطفال و بچه داری و امثال اینها، مردان خانواده را به این گمان وحتا تکاپو وا می دارد که از فعالیت ومعروفیت زنان خانواده درجامعه ممانعت وجلو گیری نمایند. اینان تصور می کنند که اگر زنان از شهرت وجسارت بیشتر برخوردار گردند، هم موقعیت اجتماعی وهم نقش ریاست و اقتدار مطلقه ی شان در خانواده کمرنگ وتضعیف خواهد گشت واز این رو پیشرفت زنان را نوعی ضرر اجتماعی و خسران خانوادگی برای خود تلقی می کنند. این بینش نیز، ریشه در سابقه ی تاریخی و فرهنگی نظام بسته و سنتی خانواده در افغانستان دارد که نقش و وظایف زنان را محدود و محصور در چهارچوب خانه و خانه داری میداند.

شک وبی اعتمادی

بیم ازینکه معروفیت وجسارت زن در جامعه، موجبات تزلزل وابستگیهای عاطفی او را نسبت به شوهر وکانون خانواده فراهم آورد، دلیل دیگری است که عموماً مردان سنتی و اقتدارگرا را می آزارد. این دسته گمان می کنند که هرگاه زنان خانواده در محیط اجتماعی بیشتر شناخته شده ومورد توجه قرار گیرند، به همان اندازه زمینه سقوط وحتی انحراف آنان نیز بیشتر می گردد. این بدگمانی وشک معمولا از نحوه رویارویی زن با مردان در محیط اجتماعی وحضورش در سیمنارها و محافل مختلط نشأت می گیرد و برخی از مردان را به بی اعتمادی و شک ویا حسادت بیشتر نسبت به زنان وهمسران شان می لغزاند.

این بدگمانی عمدتاً در سه دلیل اصلی استوار است: یا به دلیل شخصیت روانی و منش سختگیرانه ی خود فرد میباشد که بدون دلیل ومنطق روشن و اساساً ناخودآگاه حس بدبینی و شک نسبت به جنس مخالف یا زنان خانواده ی شان پیدا می کنند. یا بی اعتمادی به خاطر نگاه و رفتار برخی مردان سوء استفاده جو است و یا بخاطر نحوه ارتباط بسیار آزادانه ی برخی از زنان با جامعه و مسایل اجتماعی می باشد.

ریشه های خشونت

خشونت در ابعاد واشکال مختلفی درمیان اقشار مختلف از خانواده های مهاجر افغانستانی مقیم اروپا وجود دارد، ولی این خشونتها عمدتا پنهان وبه دور از چشم قانون ونظارت اجتماعی می باشد وبه همین دلیل با وجود غیر قانونی بودن امر خشونت در قوانین وعرف اجتماعی جوامع اروپایی، همواره بازتولید می گردد وبعنوان یکی از بحرانهای فرهنگی در خانواده ها ادامه می یابد.

وقوع خشونت خانوادگی وعادی شدن آن در روابط خانوادگی، ریشه در عوامل مختلفی دارد ولی، تزلزل دراعتماد، تربیت خانوادگی و نیز اقتدارگرایی مهمترین علت خشونت خانوادگی است که در میان خانواده های مهاجر وجود دارد.

تبعیض جنسی و اولویت و اهمیت دادن به پسران در نظام تربیتی و خانوادگی جامعه افغانستان باعث می گردد که پسران خانواده حتی در دوران کودکی، خود را برتر و مستحق تر از دختران خانواده بدانند و به مجرد تفکیک دست راست و چپ خود، خودرا صاحب اختیار و تصمیم گیرنده در امور خانواده دانسته و بدین وسیله سعی می کنند که با زور گویی و اعمال خشونت نسبت به دختران خانواده برتری جنسیتی و ریاست مردانه ی خودرا تثبیت نمایند.
اثبات سلطه از دیگر نمادهای ابراز خشونت است که مردان در بسیاری اوقات می کوشند با خشونت های مختلف حرف شان را به کرسی بنشانند و طرف مقابل را به تمکین وا دارند.

ابزار خشونت

خشونت به طرق وابزارهای مختلف تجلی می یابد. گاهی با بد رفتاری وبی اعتنایی وتحقیر تبلور پیدا می کند، مثلا برخی، زنان شان را در خانه تنها می گذارند وخود در محافل خصوصی ویا عمومی شرکت می کنند ویا به تنهایی به دیداراقارب و دوستان شان میروند.

گاهی این خشونت با بدگویی، فُحش، قهر و تحقیر صورت می گیرد واغلب ومعمول ترین روش، تهدید و تنبیه بدنی است که در میان برخی از مردان به روش عادی و مداوم تبدیل شده است. این درحالیست که همواره زن مقصر در هر کاری ودعوایی شناخته می شود ومردان پس از انجام خشونت همچنان خودرا ذی حق می دانند و انتظار دارند همسران شان در آشتی پیش قدم شوند وعذر تقصیر بیاورند.

تا هنوز کمتر دیده شده که مردان مهاجر افغانستانی با وجود سالها زندگی در اروپا، از زن خود پس از دعوی و خوشونت عذر بخواهد و یا با دسته گلی دل آسایی اش دهد. گرچند که، تقدیم تحفه و یا دسته گل نیز نمیتواند هنر دلگیری و پوزش طلبی وابرازعشق واقعی از جانب مردان تلقی شود بلکه، این گونه عشق ورزی را میتوان خود یکی از ابزارهای توجیه خشونت دانست که سبب می شود خشونتی که نسبت به زن انجام گرفته به یک امر عادی و خانوادگی مبدل گردد و زنان قربانی خشونت اجباراً آنرا مورد انکار قرار دهد.

این دسته از مردان انتظار دارند زنان شان " زن افغان " بماند؛ یعنی در مقابل هر خشونت و تحقیری سکوت اختیار کنند و فشار و تنگناهای چنین زندگی را همواره تحمل کرده و دایما خودرا مستحق تحقیر و تنبیه بشمارند.
این درحالیست که تمام قوانین وعرف جامعه اروپا درحمایت از زنان می باشد وخشونت بدترین جرم ومحرومیت حقوقی را در پی دارد، اما هستند بسیاری از خانواده های مهاجر افغانستانی که همچنان خشونت نسبت به زنان وفرزندان خانواده را امری طبیعی وعادی و جزو "غیرت" و"فرهنگ افغانی" می شمارند.

بنابر این، بررسی مشکلات پنهان و آشکار خانواده های افغانستانی مقیم اروپا به یک امر جدی و پژوهش و بررسی بنیادی نیازمند است. خانواده هایی که در اروپا زندگی می کنند در دراز مدت کم و بیش به نوعی از فضای فرهنگی و الگوهای زندگی اجتماعی جوامع غربی متاَثر می گردند. این تاثیرپزیری ها الزاماً در چگونگی روابط خانواده ها به ویژه والدین با فرزندان و نیز زنان و شوهران پدیدار می گردد. ازهمین رو، خانواده های افغانستانی اگر درک درست و رابطه ی مبتنی بر صمیمیت، صداقت، احترام و ارزش های اخلاقی بین کانون خانواده ی خویش ایجاد نکنند بحران های مختلف و فشارها و نابسامانی های متعددی دامنگیر آنها خواهد شد.
پس چه قدر عاقلانه و منطقی است که جامعه ی افغانستانی مقیم اروپا با حس ارزشها و فرهنگ و داشته های اجتماعی مفید خود، از شرایط و امکانات فرهنگی و ارزشهای انسانی و دموکراتیک رایج در جوامع اروپایی نیز بهره ی مفید برده و یک زندگی خانوادگی موفق، مطمئین، آرام، امن، با احترام و پیشرفته را فراهم سازند.