بخور و بخوردان در ایران کهن و آیین زرتشتی
بخور و بخوردان، بخار یا دود دستامده از تفیدن یا سوزاندن ماده خوشبو و آوند که ویژه اینکار است. بهره گرفتن از بخور برای برپایی بوی خوش یا بهره مندیهای دینی، درمانی و مانند آن پیشینه تاریخی دارد. از روزگار باستان تاکنون در مراسم و مواد و روغنهای خوشبو همچون چوبها و زنجها و اَنگُمهایی مانند اسپند، عود، چوب انار، سرو، سندل ، عنبر، کندر، لُبان یا لوبان یا آمیختگی از آنها را میسوزانند یا تفیدن میکنند. در کیش زرتشت سوزاندن چوبهای خوشبو در مراسم دینی، جشنها و خانه ها، برای خوشنودی ایزدآذر و دور کردن دیوان و اهریمنان و دیگر تباهیها نهادیک بوده است. این رسم اکنون نیز در میان زرتشتیان رواگ دارد و در آتشکده ها در زمانی گزینش شده از روز با مراسمی ویژه، چوبهای خوشبو سوزانده میشده و میشود.
بخوردان در فرهنگها و متون گوناگون با نامهایی چون آتشدان، بخورسوز، بخوره، بوی سوز، عطرسوز، عودسوز، عودگردان و منقل از آن یاد شده است. از هزاره سوم تا هزاره نخست در بخشهای زیر چیرگی ایلامیها، بخوردان در نگاشته های برجسته و بر مهرها نگاره شده است. از هزاره دوم از شمال باختر ایران بخوردانی سفالی و از هزاره نخست از قزاقستان دو بخوردان مفرغی به دست آمده است. آثار دوران ماد در نیمه نخست هزاره نخست نیز نشان دهنده کاربرد بخور در مراسم گوناگون است. از دوره هخامنشی دو نقش برجسته از داریوش و خشایارشاه در تخت جمشید باقی مانده است که در آنها دو بخوردان همانند سنگ ترشی شده است. نازکی کنده کاریها نشان میدهد که این بخوردانها از فلزی گرانبها ساخته شده اند. آتشدانهای نقش برجسته آرامگاههای داریوش و خشایارشاه در نقش رستم و تخت جمشید با آتشدانهای سنگی یافت شده در پاسارگاد مانند هم است. این آتشدانها از سه بخش ساخته شده و پایه و بخش بالایی هر کدام چهار لایه است. در بخش بالایی یکی از آنها که بگونه کامل پیدا شده است جای افروختن آتش به گونه آوند کله غندی گود شده است. آیین بخور پراکنی در سراسر گستره اشکانی نیز رواج داشته است. از نمونه های این دوره، نقش بخوردان بر مُهری از نسا بر لوحی گِلی از شوش و در سنگ تراشیهای مسجدسلیمان و بیستون موجود است. گذشته از نقوش، آتشدان سنگی از کوه خواجه سیستان، بخوردان مفرغی از لرستان نیز همچون نمونه های بدست آمده است. بخوردانهای فلزی این دوره فراگیرانه پایه بلند کله غندی دارند و از نظر تزیین رویه و ریخت بخش بالایی با یکدیگر گوناگونند. برخی از آنها، مانند نمونه های یافت شده در نگارگریهای دیواری "دورائوروپوس" در سوریه و نقش روی خمره نویافته از آشور، افزون برپایه بلند، سه پایه کوتاه مانند پای جانوران نیز دارند.
از دوره ساسانی نموداری از پاپک پدر اردشیر ساسانی در تخت جمشید وجود دارد که او را در حال ریختن ماده بخور در بخوردان تزیینی کوچکی نشان میدهد. بر سکه های اردشیر یکم و برخی سکه های شاپور دوم افزون بر یک آتشدان بزرگ که بر پشت همه ی سکه های ساسانی نقش شده است دو بخوردان کوچک نیز از هردوسو دیده میشود. در نقش برجسته اردشیر اول در فیروزآباد هم بخوردانی دیده میشود. در پایان دوره ساسانی، ریخت ساده بخوردانهای این دوره دگرگون شد و بگونه تندیس جانوران، بویژه پرندگان درآمد. جنس آنها بگونه فراگیر از مفرغ است و با بکارگیری از قالب ساخته شده است.
بنمایه ها: مراسم آیینی و آداب زرتشتیان اردشیر آذرگشسب. تاریخ عیلام، برگردان شیرین بیانی. ا.ف. اشمیت، تخت جمشید: بناها، نقشها، نبشته ها، .اورنگ، جشنهای ایران باستان. ک .پرایس. ویل دورانت، تاریخ تمدن: مشرق زمین گاهواره تمدن. قیصر و مسیح. فرهنگ نامهای اوستا، نقوش برجسته ایلامی گرگوار فرامکین، باستان شناسی در آسیای مرکزی. در دوران ماد و هخامنشی. در دوران پارت و ساسانی برگردان بهرام فره وشی
پسندیدم · · اشتراک‌گذاری ·
برترین دیدگاه‌ها
101 نفر این را پسندیده‌‌اند.
بخور و بخوردان در ایران کهن و آیین زرتشتی
بخور و بخوردان، بخار یا دود دستامده از تفیدن یا سوزاندن ماده خوشبو و آوند که ویژه اینکار است. بهره گرفتن از بخور برای برپایی بوی خوش یا بهره مندیهای دینی، درمانی و مانند آن پیشینه تاریخی دارد. از روزگار باستان تاکنون در مراسم و مواد و روغنهای خوشبو همچون چوبها و زنجها و اَنگُمهایی مانند اسپند، عود، چوب انار، سرو، سندل ، عنبر، کندر، لُبان یا لوبان یا آمیختگی از آنها را میسوزانند یا تفیدن میکنند. در کیش زرتشت سوزاندن چوبهای خوشبو در مراسم دینی، جشنها و خانه ها، برای خوشنودی ایزدآذر و دور کردن دیوان و اهریمنان و دیگر تباهیها نهادیک بوده است. این رسم اکنون نیز در میان زرتشتیان رواگ دارد و در آتشکده ها در زمانی گزینش شده از روز با مراسمی ویژه، چوبهای خوشبو سوزانده میشده و میشود.
بخوردان در فرهنگها و متون گوناگون با نامهایی چون آتشدان، بخورسوز، بخوره، بوی سوز، عطرسوز، عودسوز، عودگردان و منقل از آن یاد شده است. از هزاره سوم تا هزاره نخست در بخشهای زیر چیرگی ایلامیها، بخوردان در نگاشته های برجسته و بر مهرها نگاره شده است. از هزاره دوم از شمال باختر ایران بخوردانی سفالی و از هزاره نخست از قزاقستان دو بخوردان مفرغی به دست آمده است. آثار دوران ماد در نیمه نخست هزاره نخست نیز نشان دهنده کاربرد بخور در مراسم گوناگون است. از دوره هخامنشی دو نقش برجسته از داریوش و خشایارشاه در تخت جمشید باقی مانده است که در آنها دو بخوردان همانند سنگ ترشی شده است. نازکی کنده کاریها نشان میدهد که این بخوردانها از فلزی گرانبها ساخته شده اند. آتشدانهای نقش برجسته آرامگاههای داریوش و خشایارشاه در نقش رستم و تخت جمشید با آتشدانهای سنگی یافت شده در پاسارگاد مانند هم است. این آتشدانها از سه بخش ساخته شده و پایه و بخش بالایی هر کدام چهار لایه است. در بخش بالایی یکی از آنها که بگونه کامل پیدا شده است جای افروختن آتش به گونه آوند کله غندی گود شده است. آیین بخور پراکنی در سراسر گستره اشکانی نیز رواج داشته است. از نمونه های این دوره، نقش بخوردان بر مُهری از نسا بر لوحی گِلی از شوش و در سنگ تراشیهای مسجدسلیمان و بیستون موجود است. گذشته از نقوش، آتشدان سنگی از کوه خواجه سیستان، بخوردان مفرغی از لرستان نیز همچون نمونه های بدست آمده است. بخوردانهای فلزی این دوره فراگیرانه پایه بلند کله غندی دارند و از نظر تزیین رویه و ریخت بخش بالایی با یکدیگر گوناگونند. برخی از آنها، مانند نمونه های یافت شده در نگارگریهای دیواری "دورائوروپوس" در سوریه و نقش روی خمره نویافته از آشور، افزون برپایه بلند، سه پایه کوتاه مانند پای جانوران نیز دارند.
از دوره ساسانی نموداری از پاپک پدر اردشیر ساسانی در تخت جمشید وجود دارد که او را در حال ریختن ماده بخور در بخوردان تزیینی کوچکی نشان میدهد. بر سکه های اردشیر یکم و برخی سکه های شاپور دوم افزون بر یک آتشدان بزرگ که بر پشت همه ی سکه های ساسانی نقش شده است دو بخوردان کوچک نیز از هردوسو دیده میشود. در نقش برجسته اردشیر اول در فیروزآباد هم بخوردانی دیده میشود. در پایان دوره ساسانی، ریخت ساده بخوردانهای این دوره دگرگون شد و بگونه تندیس جانوران، بویژه پرندگان درآمد. جنس آنها بگونه فراگیر از مفرغ است و با بکارگیری از قالب ساخته شده است.
بنمایه ها: مراسم آیینی و آداب زرتشتیان اردشیر آذرگشسب. تاریخ عیلام، برگردان شیرین بیانی. ا.ف. اشمیت، تخت جمشید: بناها، نقشها، نبشته ها، .اورنگ، جشنهای ایران باستان. ک .پرایس. ویل دورانت، تاریخ تمدن: مشرق زمین گاهواره تمدن. قیصر و مسیح. فرهنگ نامهای اوستا، نقوش برجسته ایلامی گرگوار فرامکین، باستان شناسی در آسیای مرکزی. در دوران ماد و هخامنشی. در دوران پارت و ساسانی برگردان بهرام فره وشی
پسندیدم · · اشتراک‌گذاری ·
برترین دیدگاه‌ها
101 نفر این را پسندیده‌‌اند.