استاد محمد کریم خلیلی

چنانچه که در قسمت های قبلی اشاره رفت، حضور جناب آقای خلیلی درمناسبات سیاسی واجتماعی به عنوان نماد سیاسی هزاره ها، تاثیرات ژرفی را درساختار کلی جامعه هزاره برجا گذارده است. تا آنجایکه داده های فراهم شده یاری می بخشید، درقمست های قبلی به جنه های متفاوت این اثر گذاری پرداخته شد. قبل ازاینکه این نقد واره از یک طرح ذهنی به نگارش تبدیل شود، تصویر وتصور من این بودکه نگارش این متن، ریسک ومخاطرات قابل ملاحظه ی را فراهم خواهد آورد. به این دلیل که تفکر واندیشه قوم ونژادگرایانه، چنان عاشقانه درتارو پود مردم افغانستان تنیده اند که آدمها به دلیل تعلقات قومی و اشتراک خونی، حتی در توصیف قاتل پدران شان شعر می سرایند.
اما خوشبختانه، درجامعه روشنفکری هزاره، شعله های روشنی درحال جان گرفتن است که آن عبارت میباشد از، شکل وشمایل پذیرفتن اندیشه ی که درپرتو آن آدمها با باتوجه به ارزشهای انسانی و گراف خدمت وخیانت شان مورد قضاوت قرار میگیرند.

آنچه که مرا به ادامه این متن دلگرم ساخت درقدم اول استقبال گرم و بازتاب گسترده ی آن درمحافل روشنفکری هزاره ها بود و ثانیا تشویق وترغیب جمع کثیری از روشنفکران وتحصیل کردگان هزاره، و غیر هزاره، که بسیاری از این فرهیختگان، اطلاعات و مدارک ارزشمندی را در پیوند با کارکردهای جناب آقای خلیلی اختیارم گذاشتند. حتی دوستانی هم از دفتر جناب ایشان، برمن منت گذاشتند و اطلاعات ارزشمندی را فراهم آوردند که جا دارد ازتک تک این عزیران سپاس گذاری کنم. اینها درواقع همین فروزندگان شعله های روشن آگاهی وتعهد وتقید به کرامت وارزشهای انسانی اند که درفردای نه چندان دور امامان این جامعه خواهند بود.

اما تنی چندی هم به دلیل وابستگی منافع اقتصادی یا انجماد ذهنی، عرض اخلاص بی ثمر شان را درآستان متزلزل جناب آقای خلیلی، درمعرض نمایش گذاشتند. استدلال اینها این است که باتوجه به شدت عصبیت قومی درافغانستان، و گرایش های رو به رشد اتنیک محوری درمناسبات مردم افغانستان، لازم نیست چهره های متشخص و اثرگزار مورد نکوهش و پردازش های نقد قرار بگیرند. به نظر اینها، وقتی که روشنفکران پشتون، برای ملا عمر وحکمتیار سند برائت می نویسند، هزاره ها نیز می بایست بر قد واندام جنایت کاران شان پرده ی مخمل آویزند. اما متاسفانه این استدالال باهیچ منطق و معیار و داده های تفکر انسانی قابل توجیه نیست. به باورمن هیچ تعلق خاطری، نمی تواند ماهیت یک جنایت را به خدمت تبدیل نماید. اما اینکه چرا روشنفکران پشتون ملا عمر وحکمتیار را در برگهای تقدیس می پیچند و بر اندام جنایات شان پیراهن میدوزند ، اولا که این یک قضاوت نادرست است وفراتر از آن، این متغیر ربطی به نگارنده این متن ندارد و مشکل ما نیست. اما وقتیکه همه دیدیم جناب آقای خلیلی دریک برهه ی ازتاریخ بر اورنگ سلطنت برسرنوشت این مردم نشست اما به دلیل عدم تعهد و تقید به منافع مردم و عدم کفایت درمدیریت ورهبری، زمین لرز های سنگینی را با پس لرزهای دوامدار برسرنوشت این مردم تحمیل کرد، هیچ علایقی نمی تواند بر تعقل انسانی چیره شود تا آدم ازکنار این همه خیانت و سوء استفاده های کلان بی تفاوت بگذرد. اما بدون تردید، دیر یازود، درجامعه پشتون، تاجیک وازبک، نیز کسانی خواهند چهره برافروخت که برای بازشناسایی چهره های جنایت کار وخدمت کار، به روشنگری وروشنفکری بپردازند. باالفرض اگر چنین کسانی فعلا وجود ندارند و یا درتفکر جامعه حضور کم رنگ دارند، دلیلی براین نمیشود که ما هم به دلایل تعلق قومی بر قدو اندام آقای خلیلی وسایر کسانی که مصیبت آفریده اند شال وپیراهن تقدس بدوزیم. نگارنده به عنوان کسی که به این آب وخاک احساس تعلق میکند و ساکنان آن را دارای ارزش واهمیت مساوی می پندارد، هرآنچه که را که بستر وعامل سیاه بختی وتیره روزی این مردم میداند، به نگارش درمی آورد. اما جناب آقای خلیلی اگر چیزی برای دفاع از دست آوردهایش داشته باشد، می تواند این نقد را به چالش بکشد تا سیه روی شود هرکه در او غش باشد.

اگر اعتراف کنیم که مردم افغانستان همزیستی مسالمت آمیز وخویشاوندی ملی را تاهنوز تجربه نکرده اند، شهامت کرده ایم. اما مطمئنا که مردم افغانستان فطرتا ازهم گریز وباهم ستیز نیستند. مردم افغانستان می توانند مثل سایر ملل جهان، خویشاوند همدیگر باشند وحضور شان را در روابط دوستانه باهمدیگر تجربه نمایند. اما اینکه چرا تاهنوز نتوانسته اند چنین تجربه ی را دراکران بگذارند عمدتا به این دلیل است که رهبران سیاسی، به جای ترویج وتبلیغ اخلاق همپذیری، تفکر ازهم گریزی و احساسات باهم ستیزی را دربستر روابط اجتماعی میان اقوام نهادینه کرده اند؛ به گونه ی که این متغیر، بخش از جریان پرورش اجتماعی امروز افغانستان را شکل می بخشد. باتوجه به این واقعیت، اعمال، کردار وداده های فکری رهبران سیاسی اجتماعی این جامعه متکثر، سهم بسیار محرز وبرجسته در سیاه بختی وتولید مصیبت دراین سرزمین داشته اند. اغلب رهبران سیاسی این جامعه، با پیش فرضهاوقضاوت های عصبیت برانگیز، وارد تعاملات سیاسی گردیده اند و حوادث وبحرانهای سیاسی را درمسیر تولید عصبیت وجدا افتادگیهای قومی، هدایت کرده اند. اینها توانسته اند که عصبیت های قومی را چنان بامهارت با سنتهای دینی مردم درهم بیامیزند و دربافتهای ذهنی مردم گره بزنند که حتی اسلام و کمونیزم با شان وکسوت دو آیدیولوژی نتوانستند برعصبیت های قومی فایق آیند. به همین دلیل است که هرگاه پای تعلقات قومی وارد تعاملات سیاسی میگردد، مردم برای ملاعمر وحکمتیار سرباز میدهند و کسانی هم تلاش می ورزند که گنهکاریهای سایر رهبران قومی را دربرگ زیتون بپیچند.

واقعیت این است که شدت عصبیت های قومی چنان پرده ضخیمی را برفراز چشمان مردم آویخته اند که به ساده گی و بالبخند رضایت، برگردن قاتلان فرزندان و پدران شان حلقه حلقه گل می آویزند. اما تعصب ساختاریزه شده و بی اعتمادی به سادگی از بستر احساس و اندیشه مردم افغانستان رخت بر نمی بندد مگر اینکه جریان پرورش اجتماعی بر مبنی ارزشهای انسانی تعریف وتدوین گردیده وساختار روابط اجتماعی مبتنی براخلاق وارزشهای شهروندی قانونمندگردد.

این گزاره ی فکری زمانی ممکن میگردد که نخبه گان سیاسی و فکری جامعه این طرز تفکر را قبل ازهمه چیز در رفتار وکردار خودی نهادمند ساخته و سپس آن را وارد رفتارواخلاق ومناسبات اجتماعی مردم نمایند وخودنیز نمادهای روشن این هنجار ورفتار قرار گیرند. واقعیت این است که جریانهای سیاسی توسط رهبران ونخبه گان فکری جامعه تعریف وهدایت میگردد. هرگاه این جریانات به خشونت و بی اعتمادی منتهی میشود، دلایل آن را باید در طرز نگرش و تفکر رهبران سیاسی و نخبه گان فکری جامعه جستجو کرد نه در رفتار وتفکر عوام الناس.

لذا باتوجه به این واقعیت، نقد اعمال، کردار وداده های فکری رهبران سیاسی جامعه، ازیک طرف عوامل سیاه بختی جامعه را بازشناسایی می نماید وازجانب دگر هشداری می تواند باشد برای رهبران موجود جامعه، تا تصور ننمایند که مردم گوسفندانی بی بهای هستند که هرکه خواست می تواند درمسلخ ببرد.

اما تامل درکارکرد جناب آقای خلیلی دراین نگارش، قبل ازهمه چیز شکستن تابوهای است که تعقل وتفکر انسانی را درجامعه ما، با حساسیت و عصبیت های قومی به زنجیر کشیده است. درقمست بعدی اختصاصا به سهم جناب آقای خلیلی در فروش آثار عتیقه پرداخته خواهد شد... ادمه دارد