ابتکار جدید هندی ها برای مبارزه با فساد اداری

نویسنده: عبدالرحیم احمد پروانی
www.arghawan.org
در جهانی که اکثر ملل چهار اسبه به سوی سرزمین های ناشناخته دانش در حرکتند تا به دست آوردهای نو چه در بخش های مختلف علوم تجربی و چه در بخش های دیگر به ویژه رفاه اجتماعی نایل آیند، ما هنوز در این دغدغه ایم که چگونه برای به سر رسانیدن یک کار خُرد در یکی از دفاتر دولتی برای کسانی که از جِیب خود ما برای انجام آن پول می گیرند، باج بپردازیم.
شوربختی در این است که کَم کَم فساد اداری، به ویژه رشوه گیری و رشوه دهی به یک سنت در جامعه ما تبدیل گردیده است. کار حتی به آنجا رسیده است که حتی برای پرداخت پول ماهیانه برق نیز باید رشوت پرداخت، برای ملاقات با یکی از مسوولین ادارات باید به دربان او پول پرداخت و برای انجام کار به خود او. این در حالی است که هر دوی این آدم ها از پول من و تو معاش می گیرند تا کار من و تو را انجام دهند.
دانستن دقیق این موضوع که مامورین دولت، از رییس جمهور گرفته تا پیاده یک دفتر از پول من و تو معاش می گیرند، خیلی اهمیت دارد. ما به این ها پول می پردازیم که کارهای ما را انجام دهند. مامورین دولت، در حقیقت گماشتگان ما استند، نه ما نوکران آن ها. زمان آن فرا رسیده است که ما درک خود از دولت و کارمندان دولت را تغییر بدهیم. دولت در حقیقت، سازمانی است که مردم برای تنظیم و انجام کارهای خود ایجاد کرده و آن را تمویل می کنند. هر دولتی که غیر از این خاصیت را دارا باشد، سازمان قهریه ای است که به زور بر مردم حکومت می کند و مردمی که خودآگاهی، شهامت و همت داشته باشند چنین دولتی را بر نمی تابند.

البته، فساد اداری، شامل همه اشکال آن، پدیده ای نیست که بتوان آن را به صورت کامل حذف کرد. حتی در کشورهای پیشرفته که سیستم قدرتمند نظارتی، چه مردمی و هم دولتی وجود دارد نیز مواردی از سوء استفاده ها از مقام های دولتی و غیره رو می دهد. اما وجود همین سیستم ها و واکنش مردم به چنین رویدادها چنان شدید و سختگیرانه است که کسی به آسانی جرئت نمی کند به کارهایی از این قبیل دست یازد. در این کشور ها در پهلوی اینکه سیستم پیشرفته و مطمینی برای پیشبرد کارهای دولتی ایجاد گردیده است که خود بازدارنده سوء استفاده هاست، مردم نیز به هشیاری و آگاهی مراقب آنند تا زمینه ایجاد شرایط برای سوء استفاده ها را فراهم نیاورند. زیرا آن را توهین به خود، انسانیت، آگاهی و شعور خود می پندارند.
می دانیم با وجود آنکه افغانستان در فساد اداری مقام شامخی را در بین سایر کشورها از آن خود کرده است، اما یگانه کشوری نیست که به این بیماری دست و پا گیر دچار است. اگر دور نرویم، در همین دور و بر خود کشورهایی را می بنیم که یگان شان تا زانو، یگان دیگر تا کمر و یگانی هم تا گلو در باتلاق فساد اداری، بی عدالتی، ستم گری و زورگویی مقامات دولتی و صاحبان زر و زور فرو رفته اند. تفاوت در این است که در بعضی از این کشورها مردم با جدیت در تلاش آنند تا بر فساد اداری و زورگویی و استفاده جویی مقامات دولتی نقطه پایان بگذارند. آن ها می دانند از دولتی که از بالا به پایین غرق فساد است، توقع اصلاحات به منظور ریشه کن کردن فساد اداری در حد یک تصور خوشبینانه باقی خواهد ماند. اگر کارهایی هم صورت بگیرد، چنانکه در عمل مشاهده کردیم، صرف به پر کردن چند کیسه دیگر و چاق شدن هر چه بیشتر هیولای فساد خواهد انجامید.
یکی از کشورهایی که ظاهراً مردمش با جدیت به دنبال جلوگیری و یا کاهش فساد است، کشور همسایه و دوست ما هند است. تلاش های مردمی در هند در راستای مبارزه علیه فساد اداری که از سال 2011 به صورت گسترده و علنی آغاز یافت، می تواند نمونه خوبی از مبارزه همگانی علیه فساد باشد. آننه هزارهِ هفتاد و هفت ساله شاخص ترین چهره ضد فساد در هند، کسی است که با حرکت گاندی گونه جنبشی را در سال 2011 در هند معرفی کرد که امروز پس از گذشت یک سال نقش مهم و اساسی ای را در اقدامات علنی و عملی برای کاهش فساد اداری و خودکامگی مقامات دولتی بازی کرده است.
کیشان بابوراو هزارهِ Kisan Baburao Hazare (متولد 15 جنوری 1937) که بیشتر به آننه هزارهِ شهرت دارد، فعال اجتماعی هند است که جنبش هایی برای انکشاف روستا ها، تلاش برای رشد شفافیت کارهای دولتی و نیز پیشبرد تحقیقات و به محاکمه کشاندن مقاماتی که آغشته به فساد اند را رهبری کرده است. او برای رسیدن به این اهداف، گاندی وار بیشتر به اعتصاب غذایی و پیشبرد مبارزه با توسل به شیوه های عدم خشونت رو آورد. او شعارگرایی و لفاظی را در مبارزه دشوار خود علیه فساد اداری کنار گذاشت و به کار عملی پرداخت. او برای اعمار و آبادانی روستایی به نام رالیگان سیدی در پارنر تالیوکا در فرمانداری احمد نگر در ایالت مهاراشترا اقدام کرد. جایزه پدما بهوشان را که سومین جایزه اعلی ملکی در سطح هند است در سال 1992 به خاطر کار الگو وار خود در روستا رالیگان سیدی از دولت به دست آورد.
در سال 2011 اعتصاب غذای مشهور خود را آغاز کرد. خواست او این بود تا بر دولت فشار بیاورد تا قانونی را به منظور ایجاد کمیسیونی متشکل از جامعه مدنی و دولت به تصویب برساند که هدف آن مبارزه علیه فساد در اماکن عمومی باشد. اعتصاب غذایی هزارهِ چهار روز دوام کرد و با توافق دولت مبنی بر ایجاد چنین کمیسیونی به پایان رسید. او اینک به یک شخصیت محبوب مردم که علیه فساد می رزمد مبدل گردیده و میلیون ها پیرو دارد. در سال 2011، مجله فارن پالیسی او را در شمار صد متفکر جهان قرار داد.
این یکی از مثال ها در مورد مبارزه مردمی علیه فساد اداری در کشور همسایه ما هند است. اما آنچه را می خواهم در این نبشته ذکر کنم، مثال جالب و خواندنی دیگر و نیز انگیزه بخشی است که در همین وقت ها در هندوستان به راه افتاده و هدف آن را نیز مبارزه گسترده علیه فساد اداری تشکیل می دهد.
شما اگر به دقت به عکس پنجاه روپیگی نگاه کنید، متوجه می شوید تقریباً از دیگر نوت های پنجاه روپیگی تفاوت ندارد. عکس مهاتما گاندی در آن خودنمایی می کند، اما عوض پنجاه روپیه در آن (0) صفر روپیه نوشته است. این صفر روپیه در حقیقت سیلی ای است به روی رشوه گیران که به ابتکار سازمان ضد فساد به نام ستون پنجم در هند به کار گرفته می شود. در روی این نوت به زبان های مختلف مروج در هند نوشته شده است: "من عهد کرده ام که نه رشوه بگیرم، نه رشوه بدهم".
نخستین بار 25000 از این نوت ها در شهر چیننای، پایتخت ایالت تامیل نادو در سال 2007 به چاپ رسید و چنان مورد استقبال قرار گرفت که سازمان ستون پنجم مجبور شد آن را در سایر ایالت ها نیز به چاپ برساند. تا به امروز تقریباً نیم میلیون از این نوت ها را به چاپ رسانیده است.
این نوت ها زمانی به کار گرفته می شود که پیاده دفتر، افسر پولیس و یا دیگر کارمندان دولت از شما برای انجام کاری پول می خواهند. وقتی آن ها رشوه می خواهند، شما می توانید به آسانی این نوت ها را برایش بدهید و درحقیقت با سیلی این نوت ها بر رویش بزنید. این راهی است که تعداد زیادی از مردم هند برای "نه" گفتن به فساد و رشوه انتخاب کرده اند.
هر کسی که علاقمند به مبارزه علیه رشوه ستانی و فساد است به آسانی می تواند این نوت را از وبسایت سازمان دانلود کرده به چاپ برساند. این کارغیر قانونی نیست، زیرا فقط یک روی کاغذ چاپ شده است و شامل قانون نوت های تقلبی نمی شود. همچنان 14000 رضاکار هر زمان آماده اند که این پول ها را در صورتی که خواسته باشید برای تان برساند.
البته کسانی که این نوت ها برای مقامات می دهند، با خشونت نیز مواجه می شوند. تعداد زیادی از رضاکاران هنگام دستگیری مقامات حین رشوه گیری مورد لت و کوب قرار گرفتند و یا توهین شدند.
جنبش دیگر ضد فساد در هند "من رشوه پرداختم" نام دارد. این جنبش وبسایتی به همین نام دارد که مردم از سراسر هند به صورت مستند موارد رشوه دهی خود را در این وبسایت به نشر می رسانند. به این ترتیب موارد مستند رشوه خوری با رقمی که رشوه داده شده است در این وبسایت درج می شود. تنها به تاریخ بیست و سوم جولای سال روان چندین مورد رشوه خوری در فاصله یک ساعت در این وبسایت به نشر رسیده بود. آخرین پستی که در آن روز به نشر رسیده بود، موردی بود که کسی در حیدرآباد، یکی از شهرهای آندرا پرشاد هنگام عکسبرداری توسط پولیسی مورد بازخواست قرار گرفت، کامره اش ضبط شد و برایش گفته شد که عکسبرداری در این منطقه ممنوع است. افسر پولیس برایش گفته بود: "شما مردم تحصیلکرده استید، می دانید در این مواقع چه باید بکنید." آن شخص 200 روپیه معادل 3.30 دالر به آن افسر پرداخت. البته 200 روپیه بیشتر از دستمزد اوسط افراد در طول یکروز در حیدرآباد است. آن شخص در پُست خود در وبسایت نوشته بود: " من از رشوه دادن پشیمان شدم ".
این نمونه ها می توانند انگیزه هایی را برای یک جنبش مردمی در کشور ما نیز ایجاد کنند. از سیستمی که خود غرق در فساد است، نمی توان انتظار اصلاحات را داشت. در طی سال ها ما شاهد بودیم که هر حرکت دولتی ای که آن هم در اثر فشار کشورهای کمک کننده به افغانستان صورت گرفته است، صرف منجر به پُندیدن دستگاه اداری دولت و پیدایش زمینه برای رشوه خواری به شیوه تازه گردیده است.