فرشته حضرتی تصویرنگار واقعیت های تلخ افغانستان

مدتی میشود که بانو فرشته حضرتی در رسانه های انترنتی افغانستان حضورخیره کننده و رشک برانگیز دارد. دیدگاه ها ونظریات جنجال برانگیز خانم حضرتی پیرموان مسایل سیاسی وتاریخی افغانستان، شهامت اظهار، و همچنان نثر زیبا وبلند او پدیده ی نادر و نوظهور درادبیات بیرون مرزی افغانستان میباشد که او به عنوان یک زن افتخار آن را به نام خود ثبت کرده است. پرداخت ونگرش خانم حضرتی به تعاملات اجتماعی و حوادث تاریخی افغانستان نشانگر درک عمیق وفهم رسای او ازتاریخ واز واقعیت های سیاسی اجتماعی افغانستان می باشد که تاهنوز کمتر کسی شهامت پرداخت به آن را برخود هموار کرده است. اما ازآنجاییکه نقدحوادث ورخدادهای تاریخی افغانستان بر سبیل وشخصیت قوم حاکم درتاریخ سیاسی افغانستان برمیخورد، دیدگاه ها و نظریات خانم حضرتی حساسیت وحسادت بسیاری را برانگیخته است که هر ازگاهی اینجا وآنجا بدون استدلال وپشتوانهء منطقی وصرف برای جبران عقده های حقارت وخود کمتربینی شان به دشنام نویسی می پردازند.

فرشته حضرتی خیلی هم زیبا، جدی وپرکار می نویسد. خصوصیات وممیزاتی که نوشته های خانم حضرتی را ازسایرین متفاوت ومتمایز می نمایند، ضمن پرداخت جدید، رعایت ملاحضات علمی و ارائه ریفرینس میباشد که درصورت لزوم خواننده میتواند با استفاده از ریفرینس داده شده از یک سو به اطلاعات جامع تر دست یافته و ازسوی دیگر صحت وسلامت روایت را باورنماید. این گونه پرداخت به تعاملات اجتماعی ومسایل تاریخی درجامعه فرهنگی ورو شنفکری افغانستان خیلی به ندرت به چشم میخورد که این کمبود درحقیقیت نشانگر عدم آشنایی نویسندگان ما با شکل وقواره ی پرداخت ونگارش علمی میباشد. خانم حضرتی با توجه به استعداد شگرف، مطالعات عمیق ونثرزیبای که دارد توانسته است تصویر وتصور خود را از واقعیت های جامعه اش، با بیان زیبا وگیرا وبا استدلال ژرف و محکم درمعرض خوانش خوانندگان بگذارد.

پدیده های که خانم حضرتی به آنها پرداخته است درواقع گوشه ای ازواقعیت های تلخ افغانستان می باشد که تاهنوز به دلایل مختلف درمعرض خوانش وقضاوت قرار نگرفته اند. افغانستان جامعه استبداد زده، متفرق، وشدیدا قومی میباشد که تسلط مستمر یک قوم برسرنوشت سیاسی سایر اقوام، فرصت تدوین وتکوین هویت وفرهنگ ملی را برای سالهای طولانی به غارت برده است. تحلیل وبررسی فرهنگ وسازه های فرهنگی درافغانستان فقط درجغرافیای قومی امکان پذیرمیباشد. به عبارت دیگر، با فرهنگ هزاره گی و یا فرهنگ تاجیکی به هیچ عنوان نمیشود الگوهای رفتاری وکاراکترهای اخلاقی یک پشتون ساکن جنوب را تعریف وقضاوت کرد. به همین دلیل است که برای شناخت، تجزیه وتحلیل سازه های فکری وکاراکترهای اخلاقی طالبان باید، فرهنگ وسنت های رایج درجنوب را به تجزیه وتحلیل نشست که برخاستگاه اصلی طالبان میباشد. هیچ تردیدی وجود ندارد که نظامهای استبدادی ودر ادامهء آن طالبان ورفتار طالبانی قبل ازهمه چیز خاستگاه فرهنگی دارد. ده ها فرضیه وجود دارد که رفتار وکاراکترهای اخلاقی انسانهارا محصول فرهنگ، سنت و شرایط اجتماعی میداند. ساختار گرایی وجامعه پذیری ازجملهء این فرضیه ها میباشند که رفتار وکاراکترهای اخلاقی انسانها را متاثیر ازفرهنگ وسنت میدانند (1).

لذا باتوجه به این فرضیه های مدرن، خانم فرشته حضرتی به یکی ازمباحث بسیارجدی ومهم پرداخته است که درآن نظامهای استبدادی و درپیوست آن طالبان ورفتارطالبانی را محصول آموزه های فرهنگ و سنت های جنوب دانسته است. اما این بحث علمی وجامعه شناسیک، به دلیل تعصب مفرط وروحیه نژادگرایی که بر اخلاق ورفتار خیلی ازروشنفکران پشتونتبار حاکم است، برآنها گران آمده وبه جای نقد این نظریه، به دشنام نویسی وعقده گشایی پرداخته اند که حتی آقای اعظم سیستانی نیز دراین طالبان بازی بازی از دیگران عقب نمانده است.

"...نباید تعجب کرد که باکلوخ میخواهند عیار زر "داود" را محک بزنند و ارزش کارسیاه سنگ سترگ را ازنام یک عجوزه "هزارداماد" سبک وسنگین کنند (2).

این جمله ازذهن وقلم آقای اکادیمیسن اعظم سیستانی بیرون ریخته است که درآن درقدم اول تحت تاثیر گزاره های همان فرهنگ وسنت های جنوب، زن را فاقد شخصیت انسانی یعنی عجوزه میداند و درقدم بعدی تحت تاثیر اخلاق ورفتار طالبانی به جای ارائه استدلال منطقی عبارت "هزارداماد" را به کار برده است. اکادیمیسن سیستانی سالها است که درسویدن زندگی میکند اما به دلیل اینکه دربستر آموزه های سنت وفرهنگ طالبانی پرورش یافته است به رغم ادعای روشن نگری ومدرن اندیشی، بصورت ناخود آگاه خصلتهای طالبانی اش را درمعرض قضاوت میگذارد. عجوزه خطاب کردن یک زن توسط آقای اکادیمیسن برتافته از روان ناخود آگاه و نماد اخلاق ونگرش طالبانی وی نسبت به زن میباشد که درهنگام غلیان عقده های او نسبت به فرشته حضرتی از پرده های ذهنش بیرون ریخته است. درفرهنگ وسنت های رایج در جنوب زن فاقد شخصیت وارزشهای انسانی یعنی عجوزه میباشد که آقای سیستانی خود به آن اعتراف میکند. لذا فرشته حضرتی حق دارد تا به نقد فرهنگ وسنت های بپردازد که او درآموزه های آن "عجوزه" دانسته میشود. اما وقتیکه آقای سیستانی به دلیل گرایش شدید نژادی فقر فرهنگی جنوب را استتار مینماید، همین عجوزه را ملالی درست میکند بدون اینکه توجه کند که ملالی های واقعی دربستر آموزه های این فرهنگ به رگبار بسته میشوند (3). جالب این است که آقای سیستانی به خاطر تسکین عقده های گره بسته ی خود عبارت "هزارداماد" را به خانم فرشته نسبت داده است، درحالیکه این عبارت انصافا به خود ایشان تناسب بسیار دقیق دارد.

کسانی دیگری نیز به دلیل تعصب مفرط قومی، بانگرش بیمار مارکسیستی وبامنطق بیمار قومی ظاهرا به نقد اندیشه های خانم حضرتی پرداخته اند.کسی به نام آقای عمر در سایت کابل پرس نوشته است که اگر فرهنگ وسنت های رایج درجنوب نتوانسته اند که بستر تولید تفکر واندیشه قرار بگیرند، فرهنگ وسنت های سایر اقوام ساکن افغانستان نیز نتوانسته اند که درافتخارات بشری سهیم باشند(4). اما ایشان ازدرک وفهم این واقعیت تلخ عاجز آمده است که همین آموزه های فرهنگ وسنت های رایج درجنوب معبروموانع نیرومند دربرابر رشد وشکوفایی استعداد دیگران قرار داشته است. آنگاه که به دستور داودخان فرمان رسمی صادرمیشود تا ازتقرر هزاره ها درمشاغل حساس دولتی وعلمی جلوگیری به عمل آید، پس چگونه یک هزاره ی متهم به جرم مستند می تواند به تولید اندیشه بپردازد؟ وقتی که درخوست جنرال تولد میشود ودر بامیان ومیمنه سرباز ونفر خدمت، پس چه کسی به غیر ازجنرال زاده ها میتوانند وارد موسسات عالی تحصیلی شده و مستحق بورس تحصیلی دانسته شوند (5)؟

کسی دیگری به نام آقای شبیر کاکر، نوشته است که اول بیست ساعت به نوشته های خانم حضرتی خندیده است وبعدش هم بیست ساعت انرژی مصرف کرده است تا جملات دشنام آلود، بی ربط و بی پشتوانه را به هم گره زده است. و آخر الامر هم به دلیل عدم آشنایی با فنون بدیع وبیان فارسی، عبارت " بستر سازی " را سوال برانگیز دانسته است (5). اینها وخیلی کسانی دیگر به دلیل تعصب و گرایش شدید نژادی قدرت استدلال ومنطق شان درهمان چند پاراگراف دشنام آلود و اهانت آمیز خلاصه میشود که درنهایت از آموزه های فرهنگ وسنت های رایج درجنوب پرده برمی گیرند. اما فرشته حضرتی با منطق واستدلال نیرومند و با ارائه مرجع ومنبع وارد بحث شده که قبل ازهمه چیز قدرت فهم و شهامتش را به نمایش میگذارد. مثلا ازدیدگاه فرشته حضرتی، "فرهنگ جنوب بستر تولید بحران است". ملالی میوند، ساخته وپرداخته ی آقای حبیبی می باشد، عبد الرحمن و ملاعمر ازتوفراورده های فرهنگ جنوب اند و داودخان نیز صفاتی برای تجلیل وتکریم ندارد. اینها درقدم اول پدیده های اند که شکافتن آنها باراهانت ندارد و فراتر ازآن واقعیت های تلخی اند که تاهنوز ازقضاوت مردم پنهان ومستور نگهداشته شده اند.

خوب حالا فرض را براین میگذاریم که نگرش فرشته حضرتی نسبت به این پدیده ها مستدل نمیباشد، پس آقای سیستانی و سایرکسانی که ادعای صداقت به مردم، روشنگری و ارزش گستری را دارند، لطف بفرمایند، از سازه ها وگزاره های مثبت و اندیشه پرور فرهنگ و سنت های رایج درجنوب بنویسند و فراورده های ارزش محور آن برجسته نمایند، از خدمت گذاریها و انسان دوستی داودخان پرده برافگنند و سوانح ملالی جان درمعرض قضاوت مردم بگذارند تا ما بی خبران از این پدیده های ارزشمند وارجمند با خبرشویم. اگر این فرهنگ واقعا تولیدگرافتخارات و ارزشهای انسانی بوده است، لعنت برآن کسی که آن افتخارات وارزشها را مثل تعویذ بربازوی خود نیاویزد. اما وقتی که آقای سیستانی به جای نقد اندیشه های خانم حضرتی اورا "عجوزه" خطاب میکند، این شک به یقین تبدیل میشود که اکادیمیسن صاحب با خصلتها ورفتار طالبانی نفس میکشد. چیزی خیلی جالبی را که آقای سیستانی دریک پیام خود درسایت افغان جرمن نوشته است، گفته است که چندین نفر برای خانم حضرتی مینویسد که ازجمله از بیژن پور، بیشر احمد انصاری، هارون امیرزاده و ناظمی نام برده است (6). این هم نوعی از نگرش طالبانی نسبت به زن میباشد که درفرهنگ وسنت های رایج درجنوب تاهنوز زن نویسنده ظهور نکرده است وبه همین دلیل عجوزه ها توان و استعداد نویسندگی وقلم پردازی ندارند. این قضاوت آقای سیستانی شاید مبتنی برتجارب شخصی خودش باشد که برای زنهای قبیله نوشته است و میگویند که هنوز هم برای ملالی موسی نظام، می نویسد.

نگارنده شاید با یک سری از باورهای فرشته حضرتی موافق نباشد، اما این واقعیت قابل انکار نیست که او تحصیلات اکادمیک دارد، هفت سال یک رادیو را اداره کرده است وتمام نوشته هایش از یک پیوستگی وارتباط ارگانیک فکری برخوردار است. صرف نظر از نثرو پرداخت زیبای که او به کار میبرد، پیوستگی وهمبسگی مطالب ومفاهیم نمایانگر تفکر واندیشه یک شخص واحد است که جز منطق طالبانی وقضاوت جنوبی با هیچ منطق وقضاوت دیگری نمیشود آن را ریخته های ذهن اشخاص متفاوت دانست. اما آقای سیستانی به دلیل عدم آشنایی با روان شناسی کلمات فارسی و همچنان به دلیل عدم شناخت گزاره های عاطفی زبان فارسی نتوانسته است روان پیوسته و پیوستگی عواطف را در درنوشته های خانم حضرتی دریابد.

به نظرمن نوشته های خانم حضرتی ازقوت وقدرت بلند وبالای برخودار میباشند که به دلیل همین قدرت وقوت، خواب وخیالات روشنفکران نژادگراه پشتون را آشفته کرده است وبه جای استدال منطقی به دشنام نویسی می پردازند. فرشته حضرتی فرهنگ جنوب را "ناشکیبا" خوانده است که به نظرمن این طرز نگرش نسبت به فرهنگ ومحصولات فرهنگی جنوب یک نگرش کاملا علمی وجامعه شناسیک میباشد که قبل ازهمه چیز برای پختگی وپالایش فرهنگ جنوبی کمک می نماید. همین که مناطق جنوب برخاستگاه طالبان قرارمیگیرد و تفکر ورفتار طالبانی از آبشخور فرهنگ وسنت های جنوب سیراب میشود ودرنهایت رفتارو اخلاق جنوبی مانع عمده درمسیر تامین صلح وامنیت قرار گرفته است درواقع نشانگر ناشکفتگی وخشنونت پروری این فرهنگ میباشد که تاهنوز نتوانسته است همگام با تحولات معاصر تحول وتکامل نماید. هرچند که سنت وفرهنگ پدیده های سیال ومتغیر اند اما فرهنگ وسنت های رایج درجنوب به دلیل تقدس اعتقادی آن استعداد تغیر وتحول را دردرون خود خفه کرده است که نقد آن به مثابه مرگ آن پنداشته میشود.

به اعتقاد نگارنده آنچه را که خانم فرشته حضرتی به آنها اشاره کرده است، ضرورت ونیاز مبرم زمان مامیباشد که قبل ازهمه چیز برای شناخت عوامل وریشه های بحران تاریخی افغانستان، کمک می نمایند. این مباحث ارزشمند میتوانند مقدمه ی باشد برای تحقیقات بیشتر و دقیق تر پیرامون حوادث تاریخی، تاثیرات فرهنگ وسنت بر اخلاق والگوهای رفتاری وهمچنان دلایل خشونت پروری فرهنگ جنوب که فراورده های مدرن آن را طالبان تشکیل میدهند. بنابراین خانم فرشته حضرتی به مسایل وپدیده های بسیار مهم وحیاتی پراخته است که تاهنوز در مطبوعات ومحافل فرهنگی وروشنفکری ما رسما شاهد این طرز نگرش نبوده ایم. امااینکه اندیشه های فرشته حضرتی با دشنام وشخصیت انسانی او با "عجوزه" خواندن نقد میشود، درحقیقت عجز، ناتوانی وماهیت انسان ستیز پاسدارن اندیشه های طالبانی را به نمایش میگذارد.

پی نوشت ها:

1 ـ مراجعه شود به به فرضیه های سوسیال کانسترکشن و سوسیالیزیشن

2 ـ اعظم سیستانی، داودخان را چه باید نامید؟ سایت افغان جرمن تاریخ 2008-12-27

3 ـ اشاره به قتل ملالی کاکر افسر پولیس که چندی قبل درقندهار ترور شد.

4 ـ عمر، فرشته حضرتی وبرداشت ارتجاعی ازتاریخ، سایت کابل پرس^? تاریخ 25دسامبر 2008

5 ـ کاظم یزدانی، پژوهشی درتاریخ هزاره ها، چاپ ایران 1371 خورشیدی

6ـ شبیر کاکر، به بهانه پرسش وپاسخ. سایت افغان جرمن تاریخ 2008-12-27

7ـ تبصره آقای سیستانی برنوشته شبیر کاکر درستون نظریات سایت افغان جرمن که فعلا آن نوشته را از ستون نظریات حذف کرده اند.