مشکلات حجاج و بی تفاوتی مقامات دولت افغانستان

خواننده گان گرامی منظوراز ین نوشته انتقاد بالای کدام ارگان و یا شخص بخصوص نبوده بلکه خواستم چشم دید خودرا از مشکلات مردم افغانستان هنگام اجرای مناسک حج که در عر بستان سعودی ( مکه مکرمه و مدینه منوره) داشتند خد مت عزیزان و علاقه مندان راه بیت الحرم تحریر نمایم تا باشد در آینده اگر کدام شخص دلسوزی مسولیت امور را بدست گیرد در رفع آن به سال بعدی اقدام نماید.

حچ رکن پنجم اسلام است که ادای آن بالای هر مسلمنان که توانائی مالی و جسمی را داشته باشد در عمر یکبار فرض است و هدف از حج جمع شدن مسلمانن سراسر جهان در بیت الحرم، میدان عرفات، اجرای مناسک در دیگر نقاط مشخصه و ادای نماز در مسجد نبوی واقع مدینه منوره میباشد. گرد هم ائی مسلمانان در مکه معظه عظمت و شکوه دین مقدس اسلام ، ازادی و دیمو کراسی واقعی اسلام را در جهان بر ملا میسازد که دین مقدس اسلام یک دین واحد پر ستی بر مبنای برادری ، برابری ، مسا وات استوار بوده هیچ نوع تمیزی در راستای رنگ، جلد، زبان، لباس ، مقام و دارائی دنیائی در آ نجا دیده نمیشود. شاه و گدا در یک ردیف قرار گرفته همه به نیایش پروردگار عالمیان مصروف ودر یوم عرفات زیز احرام با هم مشابه میباشند. حتی دیده میشود که پرنده گان در اطراف بیت الله شریف طواف مینمایند و هنگام قرائت امام نعمه سرائی نموده با رعایت احترام به بیت الحرم از بالای خانه کعله عبور نمی نمایند.

درین ایام برزگ اکثر ممالک اسلامی کو شش مینمایند تا هویت ملی خود را در جهان اسلام بر ملا سازند و زائرین خودرا به شکل منظم دارای یونیفورم مشخص و منظم با رعایت اصول ومقررات حج بدون رسانیدن آزار و اذیت به دیگران در آنجا بفر ستند و از هر گونه کمک برایشان دریغ نه نمایند که متا سفانه افغانستان درین ردیف به نظر نمی رسید. آنچه از کشور افغانستان نمایندگی مینمود صرف یک گروپ 10-9 نفر از ولایت هرات درجمرات که بیرق افغانستان را بخود داشتند و 4 نفر از ولایت دایکندی که به شیوه ایرانی ها در عقب شانه هایشان نام و لایت خودرا تحریر نمودند دیگر اینکه در چادر بعضی از بی بی حاجی صاحبان نشان بیرق افغانستان بود که رنگ بیرق در اثر شست و شو تغیر نموده بود.

در طول مدت اقامه در مکه مکرمه و مدینه منوره دیده نه شد که یکنفر بنام معلم و یا نماینده ای از وزارت حج اوقاف و یا شرکت های زیارتی بخصوص که از یک طرف نماینده گی از یک کشور نمایدد وهم حجاج را رهنمائی نمایند دیده نشد تا حجاج کشورعزیز مان در آنجا یا ری رسانند و اقلا بگویند که راه حرم شریف کدام طرف است. البته میدانیم که افغانستان نسبت به کشور ایران، ترکیه، مصر، اندو نیز زا و مالیزیا تحربه کافی ندارد و نمیواند به آن پینمانه خدمات را برای حجاج خویش فراهم نماید. مگر مسئله تر تیب و تنظیم و رهنمائی ایجاب مصارف هنگفت را نه نموده بلکه سهولت آور میباشد. از جانب دیگر مصارف حج از جانب حجاج پر داخته میشود تا در مقابل خدماتی را در یافت نمایند.

( خرچ اگر از کیسه مهمان بود * حاتم تائی شدن آسان بود)

بعضی از کشور های اسلامی یک فیصدی را به قسک سیبدی در را بطه به تنظیم حج و ار شاد برای حجاج خود قایل اند ما نند کشور تایلند مگر حجاج افغانستان که به مصرف خود مناسک را اجرا مینمایند حتی مامورین اداراه مربوطه و شرکت ها از پولشان مصارف خودرا اکمال مینمایند. دربین حاجیان اشخاصی زیادی دیده میشود ه مصارف خود را از مدرک فروش باغ، زمین و مز دور کاری پسران شان در ایران و دیگر نقاط تهیه نموده و به یک جهان آرمان و اشتیاق قوی روانه بیت الله شریف میشود مگر متا سفانه که در آنجا به ییک سلسله مشکلات که نا شی از عدم آگاهی و خدمت رسانی است مو اجه میشوند. در حقیقت امر بسیاری از حجاج مناسک را به تر تیب اجرا کده نمتوانند.

مشکلات زائرین

1- ترانسپورت:

به همگی معلوم است و قابل تذکر نیست که در ابتدا وزارت حج اوقاف و ترانسپورت که یکدیگر را به ضعف کاری متهم مینمایند نتوانستند که با شرکت های مناسب هوا نوردی قرارداد اخذ نمایند و پر وسه انتقال کمی به تعویق انداخته شد ، در ا ثر آن وزیر ترانسپورت از و ظیفه اش کنار رفت که باید وزیر صاحب حج و اوقاف نیز به این سر نوشت قرار میگیرفت. گرچه این وزارت ادعا دارد که تقصیر از وزارت ترانشپورت است مگر از نگاه تخنکی این ادعا شده نمیتواند و بی کفایتی یک وزارت را که در یکسال مو فق به تنظیم 30 هزار نفر شده نتوانستند نشان مید هد. وزارت حج اوقاف باید پلان کاری اش را قبلاتر تیب و زمان قرار دادررا طبق نورم های معمول و مروج قید مینمود وو زارت ترانسپورت را مجبور میساخت تا در زمان معین تر یبات میگرفت و از چگو نگی کار مجلس وزرا و رسانه ها را در حر یان میگذاشت.

2- آگاهی عامه:

گرچه آگاهی عامه و تعلیمات اجتماعی در کشورمان ضعیف است و حتی در کریکولم معارف مو جود نیست ، حجاج افغانستان بصورت عموم درین راستا مشکلات داشته از جانب وزارت مر بوطه و شرکت های سیاحتی معلومات کافی برای حجاج داده نشد و یک مقدار معلومات که در مسجد عید گاه و دیگر مساجد برای حجاج داده شده بود کافی نبوده و عمومآ پیرامون اجرای مناسک حج، طواف، عرافات ، جمرات ، قر بانی ، صفا و مروه و غیره بود که به شکل شفاهی صورت گرفته بود مگر آنجه لازم و ضروری بود کمک معلمین در ساحه بود و بضورت کلی اجرا نشده بود، بنام معلم و رهنمای در هیچ نقطه دیده نشده است اگر اداعی مو جود باشد نادرست است و ساحتگی است.

هنگام حرکت حجاج افغانستان که اکثرآ به خارج از کشور سفر نکره بودند مشکلات زیاد داشتند و نمیدا نسند که مراحل گمرک ، بوردنگ کارت – شماره چوکی ، تگ نمبر، چطور در طیاره بالا شدن، استعمال و بستن کمر بند، نشستن در چو کی های خود شان طبق بوردنگ کارت، رفتن در تشناب ها جهت رفع حاجت، مراعات کردن نوبت، و استاد شده در یک صف قطعآ معلومات نداشتند و یک سلسله بی نطمی هایرا بو جود آوردند که برای عمله طیاره بسیار خسته کن بود. درین حالت آنانیکه معلومات هم داشتند مجور بودند که از بی نظمی کار بگیرند. هنگام پائین شدن نیز مشکلات زیادی وجود داشت و حجاج نمیدانست که از کجا بکس های خودرا بگیرد و به مشکل میتوانست که بکس های خودرا پیدا نمایید و گاهی از یکدیگر را اشتباهآ میگر فتند و با خود میبردند که یک نوع سر گردانی بود.

3. بستن احرام:

در بستن احرام و کمر بند مخوص نیز مشکلات مو جود بوده به شکل عمل برای حجاج معلومات داده نشده بود از جانب دیگر در میدان هوائی کابل از طرف معلمین( نام بنام) گفته شد که احرام های خودرا بسته نمایئد و این کار را کردند در حا لیکه فاصله راه بیشتر از پنج ساعت را در بر گرفت، حجاج بخواب رفتند وحتی امکان آلودگی احرام شان در تشناب های طیاره بود. در حلا لیکه میقات برای افغانها باب سلام در مکه معظمه بود و طیاره حامل در شهر جده فرود آمد که بیش تر از سه ساعت ذریعه سرویس های سریع سییر تا مکه معظمه فاصله داشت.

در میدان هوائی جده رهنمائی از جانب شرکت حنو ب شرق آسیا صورت میگرفت که تر جمان و جود داشت معملین و کارمندان وزارت حج کدام رول ندا شتند ، رهنمائی و خدمات از میدان الی عماره که برای بود و باش تهیه شده بود از جانب شرکت مذکور صورت گرفت.

4- معلمین:

وزارت جچ و او قاف اعلان نمود که بیش از 600 نفر پر سونل خودرا به منظور خدمت در عر بستان و معلمین فر ستاده است مگر در حقیقت امر معلمین درک نداشت و یک تعداد مردم را بنام معلم به سفر حج روان کردند که این اشخاص خود شان در اجرای مناسک حج به شکل عملی ودرست آن معلومات نداشته و از آنشنائی در ساحات مورد نظر بیگانه بودند. بصورت کل در ین راستا معلمین و ظیفه خود را انجام نداده و برای حجاج افغان هیچ کمکی ازاین نگاه رهنمائی نکردند. شخص خودم توسط شرکت توریستی ابراهیم خلیل انتقال شده بودم حتی برای مان از جانب شرکت در مکه معظمه گفته نشد که راه حرم شریف کدام است و معاون شرکت پسرنو جوان خود را که تازه به دوره بلوغت پا نهاده بود منجیث معلم به عر بستان برده بود قسمیکه دیده شده اکثر کارمندان پر قدرت وزارت حج و او قاف خویشاوندان خود را منحیث معلم معرفی نموده بودند که یک نوع بی انصافی و استفاده نادرست از پول شخصی حجاج بوده و حتی بعضی از ملا صاحبان بنام معلم در عر بستان رفته بودند مگر در هیچ نقطه عر بستان بنام معلم، سر گروپ که بیرق افغانستان و یا لو حه گروپ خودرا در دست داشته باشد و زائرین مربوطه راکمک و رهنمئی نماید دیده نشده است. معلم ما بنان عزت الله خان بود در اخیر یک نو شته ساختگی آورده از حجاج امضا وشثصت شانرا میگرفت تا رضایت خودرا ازخدمات بی خدمت وی نشان دهند.

5- کهو لت سن

قسمیکه دیده شده اکثریت حجاج کشور سن پیشرفته داشته در اجرای مراسم حج بدون معلم مشکلات را نسبت عدم رهنمائی درست متقبل شدند، یک تعدا د شان توسط ویل چیر طواف نمودند و بک تعداد شان در گروپ های خود تشکیل که یا هم اطاقی و یا از یک منطقه بودند مراسم را اجرا مینمودن مگر نسبت از دحام و نا بلدی( خصوصآ در اوایل) اکثرآ همد یگر را گم میکردند ، راه اطاق شانرا نمی یافتند و حتیی مراسم را به تر تیب اجرا کرده نمیتوانستند که وزارت محترم درین را ستا در آینده تصمصم اتخاذ خواهد نمود.

شر کت های خصوصی

در سال جاری یک تعداد از حجاچ تو سط ده شرکت خصوصی به عر بستان سعودی انتقال داده شدند که شر کت های مذکور نیز مشکلات فراوانی داشتند از یک طرف پول بیشتر را از حجاج اخذ نمودند و خدمات لازم را انجام ندادند. در کابل برای جچاج شماره اتاق و عماره داده شده بود، مگر عماره نام نداشت و اطاق ها تعین نشده ، شماره منزل تفاوت داشت که حجاج خسته مانده بسیار مشکلات داشتند و حتی از جانب کارمندان ججاج تحثقیر می شد که از جمله میتوان در شرکت ابراهیم خلیل از آقای نا صر نام برد که کلمات زشت را استعمال مینمود.
راستی که یک تعداد به تشناب ها و لفت اشنائی نداشتند مگر آنها برای اولین بار در یک کشور بیگانه و پیشرفته سفر نمودند لازم بود که قبل از ورود از طرف معلمین نام نهاد برای شان معلومات داده می شد و آنهارا اماده سفرمینمودند مثلیکه معلیمن کشور ترکیه، ایران، اند نیز یا، ما لیزیا برای زا ئیرین شا ن قبل از ورود در ساحه همه معلومات ر تشریح مینمودند و بعد در گروپ های منظم با یو نیفرم مشخص و نام گر وپ شان تحریر در یک لوحه به ساحات مورد نظر حرکت مینمودند و هنگام اجرای هر مراسم دعای مر بوطه از طرف معلم به صدای بلند قرائت و اعضای گروپ آنرا تکرار مینمودند.

پروسه شخصی سازی نظر خوبیست که شرکت های خصوصی این کار را انحام دهند مگر روی یک برنامه/ تعهد نامه پلان کاری قبول شده که شرکت ها کدام کاری را باید انحام دهند در حالیکه شرکت هیج مسولیت ایرا بجر از انتقال و به اجاره
گرفتن عماره احساس نمیکر دند و از حانب دیگر مالکین این شرکت ها میگفتند که کدام صلاحیت ندارند و بر نامه کاری شان از جانب وزارت مر بوطه طرح ریری میگردید. در حقیقت وزارت مر بوطه پرو گر ام پر واز و عقد قرار داد دا شرکت های هوا نوردی را بخود اختصاص داده بود.

بر جستگی حاجی جلال از شر کت ابراهیم خلیل این بود که رویه نیک داشت و در داخل افغانستان در تر تیب و تنظیم و انتقال حجاج مر بوطه کمک کرد و در عر بستان مسئولیت بدوش معاون آن بود. قسمینکه مشاهده گردیده معلوم میشد که دست یک تعداد کمیشن کار های حرفی که در عر بستان اقامه دارند در سایل دخیل بود، عماره ها عموما ارزان قیمت، چپر کت هاکهنه، دو شک ها اسفنجی و مسایل بهداشتی و پاک کاری تشناب ها اجرا نمی شد، حتی در آن عماره ایکه ما در ساحه جرول بود باش داشتیم در اکثر اوقات اب و جود نمیداشت.

تعسم اوقات کاری ویا جدول زمان

حجاج افغانستان از پلان کاری و حرکت شان نیزآ گاهی قبلی ندا شتند و منتظراین بودند که مقامات عر بستان سعودی به انها چه دستوری میدهد در حالیلکه زا ئیرین سائیر شکور ها از تاریخ رفتن شان و نو ع وسایل ترانسپوری و جدول زمانی شا ن آگاهی قلبی داشتند. این کار یعنی متنظر بودن برای امروز و فر دا بسیاد خسته کن بود.

مینا و عرفات

مشکلات حجاج افغانستان در مینا و میدان عرفات مانند مشکلات قبلی عدم بلدیت، بیسوادی و همکاری ار گان های ذی ریط ( شرکت های سیاحتی و ووزارت حج و او قاف ) بو د که بسیاری از زائرین راه گم شده و خیمه های خودرا پیدا کرده نمیتوانستند. گرجی شناخت کارت ساحه در گردن شان بود اما اشنائی با نقشه کار ساده نبوده ایجاب به رهنمائی دقیق را مینمود. فاصله کمپ حجاج افغانستان نسبتآ دور و در چندین مو قعیت در ردیف کشور های جنوب آسیا( هند بنگله دیش و پا کستان ) قرار داشت. درین ساحه بعضی کشور ها مانند هند جوانان رضا کار داشتند که حجاج کشور شان را به سمت خیمه های شان رهنمائی میکردند و نقشه کمپ( خیمه ها) نیز برای شان داده شده بود. درین ساحه نیز حجاج کشور مان مشکلات فراوان داشته و خیمه های خودرا غلط میکردند و از رفیقان و اقارب شان جدا میگیردند. هنگام حرکت از عر فات به مذدلفه که شامگاه صورت گرفت مشکل بزرگ بازهم نا بلدی بود که در تاریکی بسیاری مردم از مو تر ها ماند و بعضی همراهان خود را گم کردند. شرکت ابراهیم خلیل برای 850 نفر پنج عراده سرویس تر تیب شده بود که مانند خشت درداخل و بام سرویش نشسته بودند. در هنگام حر کت از مینا به مذ دلفه حجاج را پیش سرویس بردند که علت آن از دهام مردم بود. بخاطر دارم یک تعداد در سرویس ها جا نشده مردم ترکیه انهارا انتقالداد.

جمرات

مشکلات عمده درین روزباز هم دریافت راه بود و همه مردم باید از مینای شریف به منظور جمره زدن از همان راه که شکل گراری سر پو شیده را داشت عبور مینمودند. قبل ار حرکت از مینای شریف برای حجاج معلومات داده نشده بود و یک تعداد جاچی صاحبان همراه خود بکس و بعضی از آنها خیمه، کمپل و دیگر اشیای کمکی( سبیل) با خود حمل مینمودند که نظر به کثرت مردم پولیس و مو ئظفین امنیتی بکس و پند های آنها را میگرفت و اجازه حمل امتعه زیاد را نداشتند و یک تعداد مردم تکت های بر گشت خود را دربین بکش هایشان گذاشته بود ند نیزدرین مراسم از دست دادند.

تاریخ بر گشت به مدینه منوره و افغانستان

هنگام بر گشت و یا حرکت از یک منطقه به منطقه دیگر مشکلات فراوان و جود داشت که بازهم ناشی از عدم آگاهی قبلی و بی نظمی های اداره مر بوطه بود. کدام تقسیم اوت مشخص و جود نداشت ، مسئله نو بت مراعات نمی شد، گروپ های تنظیم شده کابل را نسبت به قرابت ها و عوامل دیگر تبدیل نمودند و گروپ های جدید را تشکیل گردیده بود که نیز یک نوع مشکل داشت. تاریخ دقیق حرکت از مکه به مدینه معلوم نبود بسیاری از حجاج یک شب قبل بکس های خودرا در کنار سرک پائین کرده بودند و سلسله بالا شدن در موتر های ملی بس کابل را تکرار میمود. استاد شدن در لین و یا صف مراعات نمی شد که علت آن این بود که قبلآ برای شان گفته نه شده بود. در میدان هوائی کدام مسئولی از جانب افغانها بکلی به چشم نمی خورد و پا کستانی ها مارا در لین های استاده میکرد تا بنو بت ار تلاشی( ماشین اکس ری) عبور نمایم. یک سلسله بی نظمی هائی بود که مردم درلین های خودرا در مقابل غرفه ها هنگام اخذ ویزه خروجی تغیر میدادند و یکنفر پا کستان که مسئول تنظیم بود بسیار نا راحت به نظر میرسید و غالمغال مینمود که وا قعآ این حالت شرم آور بود و علت همه نا آگاهی بود که اظهار آن به تحریر مشکل است.

هنگام باز گشت به میدان هوائی کابل بداخل طیاره ، نماینده اریانا بعد از خوش امدید و حج مبارک از مسافرین تقاضا نمود که برای آریانا یک دعای عمیق نمایند تا دو پروند طیاره پیدا نماید. ستورد ترکی ( خدمه)گفت چه میگوید برایش مو ضوع را تر جمه نمود. در جواب گفت افغانستان همه چیز دارد مگر یا نمیداند که چطوراز آن استفاده نماید و یا نمی خواهند. و بازهم مشکل در یافت بکس ها کالا بود در تاریکی شب اشتباهات در میدان صورت گرفت.

آب زم زم

آب زم زم که هم شفا است و هم غذا و یک مایع بسیار متبرک است که هر حاچی هنگام بر گشت کمی ازین اب را با خود می آورد و بهترین تهفه برای دو ستان و اعضای فامیل است. اوردن این آب برای هر زائر لازمی و ضروری است زیرا عر بستان سعودی کدام تولیدات دیگری ندارد بنآ از نگاه کیفیت بزرگترین تهفه آب زم زم است. در عر بستان برای جچاچ گفته شد که هر نفر حق دارد تا ده لیتر آبرا با خود بگیرد مگر نسبت گران باری ویا دلایل دیگر انتقال به تعویق انداخته شد، برای بسیاری از جچاچ آب شان داده نشد که بدون آب به خانه های شان رفتند ، گرچه برای یک عده از حجاج بعد از چند روز اب داده شد مگر آب خود شان نبود ( ار یک نفر را به نفر دیگر میدادند) و آنانیکه از ولایات بودند بکلی محروم ماندند. بهتر این بود که تعداد نفرر را در طیاره کم میکردند و آب را انتقال میدادند و یا یک تدابیری رابا تفاهم به شرکت هوا نوردی اتخاذ میگردید. گرچه عمله طیاره که ترک ها بودند به شیوه بسیار نیک با مسافرین بر خورد مینمودند و در تهیه غذا و اب هیچ نوع کمی و کاستی و جود نداشت.

امورات صحی

گرچی وا کسین پو لیو و مننجایت در مسجد عید گاه بالای زائرین تد بیق شد ه بود مگر از شیوع مرض سرفه و دیگر امراض ساری و طرق محا فظوی که چطور حجاج خودرا وقایه نمایند و در نقاط پر از دهام ( سیل) گردش نه نماید. طبعا که در سفر انسان نسبت عوامل گوناگون مریض میشود مگر خد مات صحی با و جودیکه مقامات مسئول گفتند که 8 تن دوا را در عر بستان انتقال دادند بسیار ضعیف و بنام بود. در مکه مکرمه کلنیک افغانی در عماره 33 صرف 3-4 قلم دوا داشت که به تمام مریضی ها همان دوا را مینوشتند و یگان وقت یک پاکت را جهت اینکه خلاص نشود به چند قسمت تقسیم مینمودند. زیاد تر مریضان از شفاخانه( عبد الغزیز مستشفا) که مر بوط به عر بستان سعودی است استفاده مینمودند و وا قعآ بدون در نظر داشت ملیت مردم را را یگان تداوی مینمود. در مدینه منوره حتی ترک ها که شفاخان منحصر به زائرین خود داشتند مریض افغان را کمک کردند.

پیشنهادات

به نظر من که19 سال تجربه کاری در ادارات بزرگ بین امللی را دارم تنظیم این چنین کار چندان مشکلی نیست و ایجاب کدام هزینه هنگفت را هم نمی کند فقط یک کمی تجربه در کار و دلسوزس بکار است و کسانی در رائس امور قرار گیرند که ادره و منجمنت مر بوطه را بداند و در کار خود بسیار جدی و با مردم مهربان باشد. بنآ لازم است تا نکات ذیل در نظر گرفته شود:

• وزارت محترم پلان کاری خودرا بدون اینکه که حج میرود نظر به توافق به عر بستان سعودی که چند نفر زائر را می پزیرد تر تیب و با شرکت های هوا نوردی طبق نورم های بین الملی قبلا قرارداد خود را عقد و در یک ماده آن مسئله رسک و احتمالات را نسبت پائین و یا بلند رفتن مواد سوخت و غیره مصارفات تذکر دهند.

• در افغانستان بیش تر از ضرورت تلویزیون و را دیو موجود است ، بهتر این است که یک بر نامه طویل المدت را برای یک ساعت روزانه عوض سریال های و بر نامه ها منحرف کننده تر تیب دهند تا بشکل پاور پاینت همه مسایل برای مردم نشان داده شود.( بزبان ساده و عام فهم)

• معلومات در مورد اجرای مناسک جچ به شکل عملی و نظری صورت گیرد.

• از نگاه ار شاد وزارت محترم زحمت بکشد کتب، رساله، اخبار و پامفلیت های ئیرا به شکل تصویری در مورد مناسک حج به زبانهای ملی و انگلسی نشر نماید.

• برای حجاج بکس و البسه منظم تر تیب دهد که مقاومت داشته دران ضروریات یومیه زائر گذاشته شود( بکس های ابراهیم خیل قبل از رسیدن به مکه معظمه کنده و پاره شده بود).

• کتابچه رهنما بسیار خلص و کو شش به عمل اید که تصویری باشد یا در یک قسمت آن رهنما و در بخش دیگر آن دعا ها طبع و بدسترس زائرین گذاشته شود.

• جهت سهولت کار بهتر است امورمعلمین با یک منبع مو ثق قرار داد گردد تا طبق ضروریات حجاج را به جا های معینه رهنمائی و کمک نمایند و از خویش خوری اعضای وزارت جلو گیری شود.

• اگر رهنما ها، حجاج را بعد از بلدیت به حرم شریف و ادای حج عمره قبل از شروع عرفات در ساحات مانند میدان عرفات، مسجد ابراهیم خلیل الله( نمره) ساحات میای شریف، مذدلفه ، جمرات، کشتار گاه ویا جای قربانی به برند تا آشنا شوند بهتر میشود و مشکلات شان هنگام اجرای مراسم آسانتر میشود. دیده شد که مردم ترکیه و ایران این کار را به رهنمائی ملمین مر بوطه اجرا مینمودند.

• در کابل بسیار کو شش شود که حجاج را در را بطه به لین شدن در صف، مراعات کردن نوبت، مسائل مر بوط به میدان هوائی، گمرک، پائین و بالا شدن در سرویس و طیاره، مراعات اصول هوا پپیما طبق هدایت، طرق استفاده از تشناب ها و لفت، گذشتن از سرک و مراعات علامات ترافیکی، گشت و گام در شهر، حفظ ارامش هنگام طواف، عدم مزاحمت با دیگران، استفاده از اب زم زم، اندختن اشیای اضافی در کثافت دانی ها و غیره مسائل گرچه جزئی اند و لی بسیار ضروری میباشد که برای حجاج فهمانده شود.

• گروپ های تشکیل شده و اتاق باید در صورت امکان به خاست حجاج جهت کمک به همدیگر صورت گیرد و تغیر نخورد.
• در مورد سن حجاج تصویب به عمل آید. بهتر است که مراسم جچ در جوانی صورت گیرد نه اینکه منظر باشد تا همه گناه هارا مر تکب شده بعدآ در پیری به سفر حج بروند. مانند ما لیزیا که مردم پنج سال قبل در جوانی در خواست میدهد ومنتظر نوبت خود ها میباشد.

• کو شش به عمل آید که همراه با کارت هویت؛ نمبر اتاق، نام عمارت یک نقشه از مدینه و مکه معظمه و نقشه ساحات مینا ، عرفات وجمرات که عموما یک نقشه اند برای هر یک ازحجاج داده شود زیرا اگر بی سواد هم باشد پو لیس میتواند آنهارا کمک نماید.

• برای حجاج فهمانده شود که نظر به فصل سال کالای اضافی با خود نه برند، بکس هائیکه دارای زنجیرک محکم باشد با خود داشته و آدرس دقیق خودرا که نشانی بر جسته داشته باشد با خود بگیرند.

• کو شش شود که تاریخ رفتن و بر گشت نشر به تفاهم با ادارات مر بوطه دقیق و تعین شده باشد تا حجاج پول مصارف کافی داشته باشند و دست به .... نزند.

• مسایل حفظ الصحه و جلو گیری از مرض سرفه، طرق نتفسی، اسهال، پیچش، سوزاک و بخارات جلدی برای زائری بصورت درست فهمانده شود و برایشان گفته شود که در نقاط پر از دهام، هجموم مردم( سیل) نروند و خوردن غذا های نا اشنا، در روی خاک و ریگ ها جلو گیری نمایند.ادویه مقدماتی تا رسیدن به دکتور برای حجاج داده شود تا با خود داشته باشند. مصاب شدن به مرض مننجایت و سوختگی ناشی از شعاع افتاب معمول است باید زائرین طرق حفاظت را بدانند.

• استفاده از ماسک برای حجاج خصوصآ انانیکه قد شان کو تاه است ضروراست و حتی بوتل های کو چگ اکسیجن با خود داشته باشند که هنکام نفس قیدی از آن استفاده نمایند.

• بسیار از جچاج افغان در کنارتشناب ها حتی استاده پا سر همدیگر را میتراشند که سبب مصاب بودن بعضی امراض ساری میگردد باید راه سلمانی ها ( حلاق) رهنمائی و در نقشه برای شان نشان داده شود.

• بسیاری از حجاج افغان تکه کفن خود رادر آب زم زم شسته و بعد در پیاده رو های نا پاک روی ریک ها هموار میکنند که خشک شود باید بدانند که در جای معین و پاک این کار را انجام دهند ( فقط افغانها این کاررا مینمایند)
• دیده شد که بعضی از حجاج در روی خاک و ریگ ها نان میخورند که سبب سرایت بعضی امراض میگردد.
• دیده شده که بعضی از حجاج ما بی حوصله میباشند و سبب اذیت دیگران میگردند و باید بدانند که حو صله مندی و حفظ آرامش یکی از شرایط حج است که مراعات گردد آگاهی قبلی لازم است.

• حجاج باید هنگام سفر و اجرای مراسم از خوردن و نو شیدن زیاد مایعات جلو گیری نمایند زیرا تشناب ها را بلد نیستند و مجبور میشوند در جای نا مناسب تشناب نمایند هم چنان درطیاره ریشسفید ها که زیاد چای مینو شند نظم طیاره را بر هم میزنند و در یک تشناب نوبت برای شان نمیباشد به مشکل موا جه میشوند که رهنمائی ضروری است.

• وزارت حج باید عوض معلمین یک گروپ رضا کار داشته باشد از جوانان که زائرین را در هر مورد کمک و رهنمئی نمایند. گر چه سخن گوی وزارت حج و اوقاف حرف تمام حا جیان را دروغ وا نموده میکند و آنرا کذب می نامد و صرف سخن شخص خودرا شکل حقیقت مدهد که در مورد نیز باید کمی دقت شود.

فکر نکند که بعضی نکات ذکر شده خنده آوراست بلکه ضروری است که باید هرزانرا بداند. بعضی مسایل دیگر هم دیده شد که تحریر آن روی کاغذ مناسب نیست و امید وارم که دو لت افغانستان درین راستا کمی دلسوزی کند، در داخل هر مشکل و پرا بلم که داریم بین خود مان است که در خارهمه افغان گفته میشویم که کار نیک سبب سر بلندی همه ما خواهد بود.