وقتی که بشیر احمد انصاری عصبانی می شود

ماجرا ازین قرار است که چندی پیش بنده مقاله ای نوشتم به عنوان « اندر باب سهل انگاری های بشیر احمد انصاری» در نقد سخنان آقای بشیر احمد انصاری در مصاحبه خود با یکی از سایت های انترنتی ودر طی آن مقاله، موارد سهل انگاری و کم دقتی ایشان در مصاحبه مزبور را برشمردم. این مصاحبه بر محور یکی از مهم ترین مقاطع تاریخ اندیشه اسلامی دور می زد و آن عبارت بود از شرح موارد اختلاف بین دو گروه کلامی معتزله و اشاعره که روزگاری این اختلافات همه را به خود مشغول کرده بود.

راستش زبان این نقدی که نوشته بودم اندکی- نه بسیار- صریح و بی پرده و عاری از ادب دپلوماتیک و تعارف های معمول بود.حالا می بینم که جناب آقای انصاری نسبت به این نقد من در سایت سرنوشت چنین واکنش نشان داده است:« نقد در جامعۀ ما تا هنوز شناخته نشده و یا بهتر بگویم نهادینه نشده است. نقد را نباید با حرکتهای خصمانه و انفعالی کودکان یخن پارۀ کوچۀ مطبوعات اشتباه نمود که وظیفۀ شان در آویختن با این و آن است. روزی می آیند و دست «ارادت» به دامن این دراز می کنند و زمانی هم پنچه «خصومت» در گریبان آن می افگنند. در بیشر احوال هدف از آن ارادتها و این خصومتها اشباع هوسهای بچگانه است نه کدام غایۀ متعالی.

بیشتر کشمکشهایی که در عرصۀ انترنت و مطبوعات برونمرزی افغانستان دیده می شود ریشه در بیشه خود خواهی ها و خود نمایی ها و هوسهای کودکانه دارد. آری! بیشتر این واکنشها بازتاب روانهایی است که نیاز به درمان دارند و هیچ خردمندی نباید آنها را جدی گیرد. نقد سالم و سازنده را باید بر چشم گذاشت ولی سخن کودکان و دیوانگان را نباید نقد پنداشت و یا جدی گرفت و کوبیدن آنها نیز مخالف همه نورمها و آئینهای انسانی به حساب می آید.

به هر حال، پیامبر اسلام سخنی دارد که می گوید: انسان در مسیر زندگی همواره در برابر پنج چلنج قرار دارد. چلنج اول مومنانی اند که در موردش غبطه می خورند، چلنج دوم منافقانی اند که در برابرش حسد می ورزند، چلنج سوم کافرانی اند که با او دشمنی می ورزند ، چلنج چهارم نفس خودش هست که با او در کشمکش بسر می برد و چلنج پنجم شیطانی است که تلاش می ورزد تا او را از راه راست منحرف سازد.

دعا می کنم که خداوند ما را در راه راست هدایت فرماید و ما را توانی دهد تا سخنان مردم را بشنویم و از بهترین آن پیروی نماییم».

من با خواندن این واکنش به شدت هیجان آلود و ناسنجیده، لازم دیدم از باب « محتسب خم شکست و من سر او»، نکاتی را تحریر کنم و مسایلی را روشن سازم:

از همین ابتدا بگویم که من توقع چنین واکنش عصبی را از هر کسی داشتم جز از آقای انصاری. راستش استفاده ازین ادبیات مبتذل وبازاری، بیانگر چه نکته ای خواهد بود و به مخاطب چه تصویری از گوینده آن ارائه خواهد کرد؟

ولی انصاری این کار را نمی کند به دلیل این که می داند درین زمینه حرفی برای گفتن ندارد و نمی تواند به اشکالات، پاسخ ارائه کند. از همین رو است که مشاهده می کنیم با در پیش گرفتن شگرد « توهین وتحقیر» می خواهد ازین معرکه سرفراز بیرون آید. معمول است وقتی که پای منطق لنگ بود، موضوع زور در میان می آید. از همین رو، این واکنش عصبی وخشم آلود حکایت از این می کند آقای بشیر انصاری می داند که نمی تواند به ایراداتی که من بر سخنان وی مطرح کرده ام، پاسخ ارائه کند.

فرعون مصر وقتی که خود را در برابر منطق ساحرانی که به موسی ایمان آورده بودند، ناتوان دید به تهدید متوسل شد و چنگ و دندان نشان داد و به جادوگران گفت:« لاقطعن ایدیکم و ارجلکم من خلاف و لاصلبنکم اجمعین».
این بیماری در روان ما شرقیان جا خوش کرده که هیچ گاه اقدام به اعتراف به اشتباه و خطای خود نمی کنیم، و اعتراف به اشتباه را برای خود عیب می شماریم. به قول جبران خلیل جبران نویسنده امریکایی لبنانی تبار:« تعجب آور است که ما از خطاکاری های خود بیشتر دفاع می کنیم، تا از کارهای درست ما».

نکته دیگری که درین واکنش خشم آلود دیده می شود این است که انصاری برای مواجهه با انتقاد و مجاب کردن یکی از منتقدان خود ( که من باشم) از حدیث نبوی استمداد می کند. مگر حدیث نبوی به این اندازه کالای بی ارزشی است که از آن چماقی برای سرکوفت زدن به مخالفان بسازیم و برای مقاصد حقیر خود آن را به کار ببریم؟
کسان بسیاری از دین استفاده ابزاری کرده اند و می کنند. از جمله اشخاصی که در کشور ما به این کار معروف است عبدالرب رسول سیاف است. وی برای توجیه هر اقدام سیاسی خود و برای به دست آوردن هر هدف حقیری به منابع دینی استناد می کند، هر چند این استناد کردن ها به حدی رسوا باشد که هیچ کسی را قانع نکند.
نکند آقای بشیر احمد انصاری با این استفاده کردن های ابزاری از احادیث نبوی، کدام خویشاوندی فکری با سیاف دارد و ما بی خبریم.

مشکل کار انصاری این است که گرفتار احساس کاذب شده و از آن بالاها به دیگران نگاه می کند و خود را دانای کل می پندارد. به همین دلیل به کسی اجازه نمی دهد که از کارهایشان انتقاد کند و نازک تر از گل به ایشان بگوید.
من هم با این گفته آقای انصاری موافقم که نقد در جامعه ما نهادینه نشده است. ولی یکی از چیزهایی که مانع نهادینه شدن نقد شده است، همین نقد گریزی ها و منتقد ستیزی های نقد شوندگان است. در جامعه ما اگر کسی بخواهد دشمن بیشتر داشته باشد، به نقد گری روی بیاورد.

همان گونه که در نقد قبلی خود بر سخنان انصاری گفته بودم، مشکل ما این است که اشیاء را سیاه و سفید می بینیم و حد وسطی وجو ندارد. فکر می کنیم که اگر کسی از شخصیتی که در کلیت خوب است، انتقادی مطرح کرد شخصیت او را زیر سوال برده است و اگر انتقادی از کسی یا پدیده ای مطرح شد، باید آن شخص یا پدیده حتما شخص یا پدیده ای زشت باشد.

انتقاد کردن من از بعضی اظهارات یا نوشته های آقای خواجه بشیر احمد انصاری ( کلمه خواجه را اضافه کردم تا غریزه تملق جویی ایشان تا حدودی ارضا شود وشاید چیزی از خشم ایشان بکاهد!)، مرادف انکار کردن کارکردهای خوب ایشان نیست.

بدون شک آقای انصاری یکی از خوب ترین نویسندگان و محققان افغانستانی است. لیکن این به معنای این نیست که همه کارهای ایشان کامل و بی عیب است و قابل نقد و بررسی نیست.

یکی از چیزهای خوبی که در جناب انصاری وجود دارد، تعهد ایشان به ارزش های دینی و اصالت های فرهنگی خود است. در وضعیتی که دفاع کردن از دین و دین مداری، از مد افتاده است ایستادگی ایشان و عده معدود دیگری از نویسندگان ما در برابر تهاجم فرهنگی بیگانه که همانند سیل ریشه برانداز، همه چیز را می خواهد از ریشه براندازد، ستودنی و تحسین آور است.

کسی که اهل فرهنگ و مطبوعات باشد می داند که یکی از قلم هایی که به طور موثر، وارد عرصه مقابله با سیاست های قبیلوی حاکمیت سیاسی موجود شده، قلم آقای انصاری است.

من هم همانند ایشان خود را باورمند به اصالت های فرهنگی و ارزش های دینی می دانم هر چند با قرائت های واپسگرایانه و قرون وسطایی از دین، مخالفم و قرائت های القاعده ای و طالبانی و حتا اخوان المسلمینی از اسلام را نمی پسندم.

نیز همانند ایشان از سیاست های قبیله گرایانه حاکمیت موجود، متنفرم و آن را برای حیات سیاسی و فرهنگی کشور خود سخت مضر می دانم.

مقصود این که میان من و افرادی همچون انصاری وجوه مشترک زیادی وجود دارد، ولی این موجب نخواهد شد که ایرادات کار ایشان را نبینم و با ایشان در همه چیز موافق باشم چرا که بنده به « اختلافات درون گروهی» معتقد هستم.

این که مشاهده می کنم آقای انصاری از نقد من تا این اندازه عصبانی شده برای من قابل درک نیست چرا که در همه دنیا معمول است که نقد گران می کوشند، نقد خود را بی پرده و ابهام بیان کنند، و گرنه به قول میرزا فتحعلی آخوند زاده « انتقادی که به شکل نصیحت مشفقانه ارائه شود و عاری از عیب گیری و استهزا وتمسخر باشد تاثیری نخواهد داشت». با این وجود، من هیچ گاه در نقد خود بر اظهارات انصاری از تمسخر و استهزا کار نگرفته ام.