جنبش ادبیات نو افغانستان

نبشته ی فارسی ، بنیان ها ، آینده و صورت بندی آزاد زبان

   در گفتگوی مینا کابلی با کامران میرهزار

صفحه ی چهارم از چهار صفحه           يک  دو   سه   چهار

مينا کابلی:

شما در گفتارها ی مختلف به سامان آوارگی اشاره کرده ايد. آقای کامران شما می دانيد که روی زندگی افغان ها در خارج از افغانستان تحقيق و مطالعه ی تخصصی و مدون نشده است. اما بی شک افغان ها در خارج از کشورمان در شرايط برابر زندگی نيستند.

بله تاکنون مطالعه ی دقيقی بر زندگی ،  روابط و خواسته هايشان به شکل جامع انجام نشده است. سطح زندگی افغان ها در جوامع مختلف با يکديگر تفاوت دارد. کسانی هستند که ديگر تنها افغان تبار محسوب می شوند. درصد بالايی از افغان ها يی که در اروپا يا ايالات متحده زندگی می کنند  ،   تمايلی به بازگشت ندارند. در اروپا بيشتر افغان ها تنها به کسب درآمد و پول فکر می کنند. گاهی کار کردن در پيتزا فروشی اهميت بيشتری نسبت به کسب علم و دا نش دارد. آن ها بهترين امکانات را برای تحصيل و فراگيری داشته و دارند . اما سطح فراگيری علم بسيار ناچيزاست. دانش آموخته هايی هم هستند که وابستگی زيادی به مدل زندگی در غرب دارند و بدون در نظر گرفتن بافت کلی جامعه ی افغان در داخل يا خارج به ترويج مدل های مشخص زندگی غربی می پردازند. عده ی از آن ها وابستگی زيادی به محافل سياسی و تجاری آن جا دارند و حتا حضورشان در افغانستان برای تامين منافع کشورهای نيرومند می باشد که تحت نام های گوناگون به افغانستان سفر می کنند. بله اين جامعه ايرادهايی از اين دست هم می تواند داشته باشد. دور از زادگاه مشکلات شخصی برای افغان ها اهميت فوق العاده ای داشته و دارد. برای همين کسب پول درصد بالايی از ذهنيت افغان ها را اشغال کرده است. افغان ها در ايران و پاکستان هم مشکلات خاص خودشان را دارند. کسانی که در ايران زندگی کرده اند با وضعيت حقوقی مشخصی روبرو نبوده اند. اگر افغان ها در اروپا وامريکا در رستوران ها و پيتزا فروشی کار کردند در ايران در کوره پزخانه ی اطراف مشهد  ،  تهران  ،   قم   ،   اهواز بوده اند. يا کارهايی مثل بنايی و کارگری. بخش هايی از آن ها نيز کارهای توليدی مثل خياطی  ، کفاشی و... يعنی درصد بالايی از آن ها اين مشاغل را در اختيار داشتند. در پاکستان هم به همين شکل. کسان ديگری هم هستند که به نوعی بدون تابعيت محسوب می شوند. در ايران آوارگانی هستند که دو يا سه نسل پيش بدليل خفقان حکومت به ايران مهاجر شدند. برخی از آن ها تابعيت ايران را کسب کرده بودند و پس از انقلاب اسلامی اين تابعيت برای برخی شان  سلب شده است. اما از سويي برخوردهای نامناسبی که با اين افراد در افغانستان می شود ، آن ها را از از بازگشت به کشور پدری منع نمی کند. بله جامعه ی افغان در خارج از افغانستان نيز جامعه يی يکدست نيست. اما اين به اين معنا نيست که وجوه مثبت آن را ناديده گيريم. گرچه هنوز برخی از مردم با آواره ای که از ايران به کشورش باز می گردد برخورد مناسبی ندارند. اما اين آواره ايست که از محيط زبان فارسی بازگشته و کمک های قابل توجهی را می تواند به زبان فارسی در افغانستان کند.  ولی به هر حال نظم دادن و سامان  اين  پراکندگی کاربسيار مشکلی ست. بويژه زمانی که ما آن را در زبان پی می گيريم. از سويی بايد از بافت زبان کهنسال خود فاصله بگيريم و از سويی زبان را طوری آماده کنيم که ورود پديده ها و اشيای نو آن را از هم متلاشی نکند و بل به بارور کردن آن ياری رساند.

مينا کابلی:

اين وضعيت را چگونه می توان ايجاد کنيم؟

کامران ميرهزار:

ما برنامه ريزی ها ی خاصی می توانيم برای رسيدن به اين حالت انجام دهيم که زبان روندی به سوی پهناورتر شدن و رشد داشته باشد. يک سوی ماجرا به اين برمی گردد که ما برخوردمان را چگونه با جهان نو تصحيح کنيم. جهان نو تنها استفاده از دستاوردهای آن نيست. بل رسيدن به کنه و بنيادهای مفهومی و زيستی در جهان نو است. زمانی که مابتوانيم اشکال نو انديشيدن را بيافرينيم  ، آنگاهست که توانسته ايم اين پی رنگ های نو معنايی را با صورت های نو آن به رخ کشانيم. افغانستان اکنون بواسطه ی شرايط خاص انسانی و نوع قرار گرفتن در جامعه ی انسانی و هم بدليل فقر انديشدن  می تواند به مصرف کننده ی بزرگ تبديل شود و هم می تواند مبتکرانه معناهای نويی از جهان و زيستن بيافريند. برخورد من گونه ايست که بتواند دو سوی ماجرا را رسم کند. بنابراين ابتدا ما نياز به آفريدن داريم. آفريدن انديشه. به اعتقاد من کپی برداری ما را به جايی نخواهد برد. اين جامعه برای تغييرات بزرگ نياز به ژرف شدن و آفرينش انديشه دارد. هميشه وضعيت ملت ها در قلمرو انديشه است که توفيق ، رشد و عدم توفيق و رشد را می رساند. دوران هايی که در تاريخمان آفريننده ی فکر بوديم را در نظر بگيريد. آن دوران ها را نتوانستيم پاس داريم و سال ها تصور کرديم که پاس داشتن آن به تقليد و تکرار آن بسته است. در حالی که می بينيد روند فرسايشی داشته ايم. اين بخش عمده ی کار ما در حين صورت بندی است که امکان زايش و خلق ايجاد کنيم.

 ما برای خلق انديشه نياز به فضای آزادی داريم که آرا و عقايد بتواند آزادانه طرح شوند. افراد بدون هراس بتوانند درباره ی مسايل گوناگون پرسش کنند و آن را در اختيار ديگران قرار دهند.  آزادی می تواند به ما اين امکان را بدهد که روند آزادسازی سخن را بهتر پيش بريم. در فضای آزاد می توان نقد کرد و راه را بر خلق انديشه گشود. آفرينش نبشته کاری ست که ما انجام می دهيم . برای من پافشاری بر گذشته امتيازآور نيست بل از آفرينش که در پی آنيم دور می کند. خواسته ی ما بايد خلق باشد . آگاهی از اين ما را بران داشته که نسل نو ادبيات را پيشکش کنيم. نسل نو ادبيات ، در حقيقت با آگاهی از شرايط خود است که آفرينش را برگزيده است. تلاش ما اين است که ادبيات را با من انسانی خود خلق کنيم و خواننده ی خود را مجال آزادی دهيم. زبا ن آنقدر جادووار هست که هر کس را به سمتی بکشاند و از هر کسی رويا ، تخيل و زندگی خاص خود را بطلبد.

مينا کابلی:

آيا قصد نداريد که دوران نو فارسی ، نگره ی ادبی نو و  نيز نسل نو ادبيات افغانستان را به شکل مانيفست در چند بخش انتشار دهيد؟

کامران ميرهزار:

شما می دانيد که ما با نوع کاری که در زمينه ی ادبيات و نوشتن انجام می دهيم ، نسل نو ادبيات افغانستان را معرفی می کنيم. نوع کار بگونه ايست که به دليل خلاق بودن آن نمی توان  در قالب های مشخصی ريخت. در حقيقت همراه با شعر و نوشته ی خلاق است که جلوه هايی از خود را نشان می دهد.  حتا نبشته های انتقاد آميز به ادبيات نيز برای آفرينش مطمئن آن است. مانيفست ها را انگار پايانی برايشان می توان ترسيم کرد و در دوره ای خاص دسته بندی نمود. نسل نو ادبی قصد ندارد که خود را با بسته بندی ها سرگرم کند و برای همين با هر آفرينش ، جهان نوشتن را می گستراند. من با بسته بندی ادبيات موافق نيستم و بدليل کاری که انجام می دهيم بايد نگره ی گسترده تری داشته باشيم.  نسل نو ادبيات ، جريانی است که سعی به اتکا به خودش دارد و ادبيات را با پيرنگ آزاد می آفريند. اين نبشته است که نبشته را پيش می راند و برای ما تاريخی از نبشتن می سازد. درباره ی زبان هم به همين شکل. انتخاب فارسی به اين معنا نيست که برای هميشه همين باشد. اما به دليل طولانی بودن  سير تطور ها برای زبان ، گاهی برای حمايت از پديده های نو آن و  آفريدن دوباره از آن ها به شکل مشخص استفاده می کنيم.  در شرايطي که  ما نياز به گام برداشتن و جبران عقب ماندگی هستيم ، ناچاريم که مسيرها را تبيين کنيم به همين جهت دوران نو فارسی ، دورانی خاص از تطور زبانمان خواهد بود که علاوه بر ناديده گرفتن مرزهای سياسی ، به پهناور کردن زبان در قلمرو های انسانی و علوم ديگر ياری می رساند.  من اطمينان دارم که فارسی علاوه بر اينکه جهان تازه ای را ميان گوينده گانش ايجاد می کند ، با وسعتی که در بطن خود می آفريند راه را بر ساختن دانش می گشايد.   بنابراين سعی کنيم  که ما اتکا را به خود نبشته از دست ندهيم.

مينا کابلی:

اجازه دهيد اين گفتار همين گونه باز باقی بماند تا در فرصت های  ديگر آن را ادامه دهيم .

کامران ميرهزار:

بله بحث را می توان گستراند . اما گستراندن ادبيات را بايد با  آثار نويی انجام دهيم که اين بحث ها را پربارتر کند. گونه های نو ادبيات به ما در گستراندن بحث کمک می کند .

مينا کابلی:

در گفتار پيش آخرين جملات  شما اين بود که: (اميد وارم دهه ي هشتاد و نود وقتي ما از ادبيات  سخن مي گوييم، حتما مرجع هايي از آن را در افغاستان نيز داشته باشيم. اينكه ما مي توانيم ادبياتي در سطح ادبيات به روز در دنيا داشته باشم و اينكه ما مشكلات زيادي نيز داريم .) در انتهای اين گفتار چه سخنی داريد؟

کامران ميرهزار:

نسل نو ادبی در افغانستان همراه با دوران نو فارسی به راه افتاده و ما در حال گستراندن آنيم. کار ما همچنان سخت خواهد بود.

صفحه ی چهارم از چهار صفحه           يک  دو   سه   چهار