شقشقیه‌ای برای کتاب‌های «تکا»

آقایان با این همه تجربه‌ی مطبوعاتی و انتشاراتی نتوانسته‌اند یک سلسله کتاب را درست تدوین کنند. کتاب‌های «تکا» را می‌گویم، حدود دویست گزیده شعر از شاعران امروز که در اواخر دهه‌ی هشتاد منتشر شد.

بله، می‌پذیرم که انتشار این سلسله خود خدمتی بزرگ بود. این را خود ما هم می‌دانیم و می‌دانیم که این کتاب‌ها چقدر سودمند است و جای‌های خالی بسیاری را در کتابخانه‌ها پر کرد و شاعران بسیاری را به جامعه‌ی ادبی معرفی کرد. ولی یک موضوع مهم دیگر این است که کتاب‌ها واقعاً چگونه تدوین شده و چقدر کارآمد است.

«سوره‌ی انگور» گزیده‌ی اشعار علی‌رضا قزوه است. این کتاب چهار صد صفحه است. خوب چهارصد صفحه فقط گزیده‌ شعرهای شاعر ماست؟ پس همه شعرهایش چقدر خواهد بود؟ حالا اگر همه شعرها واقعاً باکیفیت باشد بحثی نیست. اینجا می‌بینی که هر رقم شعری، گزیده و ناگزیده آمده است. حتی بعضی از ضعیف‌ترین شعرهای علی‌رضا قزوه که به نظر من حتی در مجموعه‌های «ناگزیده» این شاعر هم نباید منتشر می‌شد.

بعد هم شعرها را بدون هیچ قانون و ترتیبی در کتاب ریخته‌اند. خوب وقتی گزیده اشعار منتشر می‌کنید، آن را بر حسب کتاب‌های مستقل شاعر مرتب کنید و در هر فصل، گزیده‌ای از یک کتاب را بیاورید. در آخر هم شعرهای چاپ‌نشده را. من که چند کتاب از قزوه را به طور کامل خوانده‌ام و در این گزیده در پی شعرهایی هستم که در آن چند کتاب نیست، چه باید بکنم؟ همه چهارصد صفحه را به امید شعرهای تازه ورق بزنم؟

«گفتگویی با زن مصلوب» گزیده‌ی شعرهای یوسفعلی میرشکاک است که اکنون بر سر دست دارم. این کتاب ششصد صفحه است. به نظر می‌رسد که این نه گزیده، بلکه «کلیات» شاعر ما باشد. البته برای من خوب است، چون واقعاًً به همه آثار او نیاز دارم. ولی حداقل باید کتاب درست تدوین می‌شد. یا بر حسب قالب می‌بود، یا بر حسب تاریخ می‌بود، یا بر حسب مجموعه شعرهای شاعر می‌بود که این بهترین بود.

در اینجا تعدادی شعر از دفتر «ماه و کتان» است؛ بعد شعرهایی موضوعی درباره‌ی حضرت علی(ع)؛ بعد تعدادی شعر نیمایی؛ بعد چند شعر انتظار؛ بعد مثنوی‌ها، چهارپاره‌ها و رباعی‌ها و دوبیتی‌ها. سپس غزلیات است که در نیمه، ناگهان به شعرهای آزاد منتهی می‌شود. باز در بین غزل‌ها، بسیاری شعرها هست که به اعتبار موضوع، باید به بخش‌های ستایش حضرت علی و انتظار می‌رفت. ما یک بخش مخمس داریم، ولی باز مخمس‌هایی داریم که خارج از آن بخش است. گویا اصلاً چیزی به نام «تدوین» در این کتاب نیست. بعضی شعرها بر حسب قالب مرتب شده، بعضی بر حسب موضوع، بعضی بر حسب کتاب‌های شاعر.

کتاب در عین حال از غلط‌های املایی و نگارشی خالی نیست. حتی نام فصل «جای دندان پلنگ» آن، «جان دندان پلنگ» چاپ شده است. بعضی شعرها نام دارد، بعضی شماره دارد؛ بعضی تاریخ دارد، بعضی تاریخ ندارد. یک «شلم شوربا» به معنی واقعی کلمه.

برادر جان! خیلی زحمت کشیدید. با انتشار این کتاب‌ها خدمتی بزرگ کردید. ولی شما را به خاطر خودتان، وقتی گزیده اشعار چاپ می‌کنید، ببینید چهار تا آدم درست، چهار تا ناشر حسابی قبل از این چه روشی انتخاب کرده‌اند. بروید گزیده‌های انتشارات مروارید را نگاه کنید که چقدر مرتب و منظم است. بروید گزیده‌های آثار دکتر شفیعی را ببینید؛ مثلاً «هزاره‌ی دوم آهوی کوهی» را ببینید. این زحمت را هم نمی‌کشید، لااقل یک بار خودتان را در مقام خواننده‌ی کتاب بگذارید و ببینید که با این گزیده اشعار، طرف چقدر سرگردان خواهد شد.