ضرب المثل های تاریخ ساز

ضرب المثل های تاریخ ساز

برای من خواندن تاریخ افغانستان همیشه تعجب برانگیز و توام با سوال بود. از صنف دهم تا امدن به دانشگاه همواره به فکر می کردم که چرا در کشوری زندگی می کنیم که ده ها قوم و شاخه های نژادی مختلف زندگی می کنند و لی تاحال هیج کدام ان سهمی ولو اندکی در ساختار سیاسی کشور نداشته اند. از معلم تاریخ که می پرسیدم می گفت همه مشکلات ناشی از استبداد است و هر کسی که در این کشور زور داشت به قدرت می رسند او از تاریخ که ما می خواندیم منظور کتاب تاریخ است هیچ راضی نبود و میگفت این تاریخ با تاریخ که افراد دیگر غیر دولتی نوشته اند فرق دارد و معلومات کامل به شما نمی دهد. شما کوشش کنید کتاب های دیگر را بخوانید.

من این سوال ها را باخود داشتم که چرا روزی یک هزاره لا اقل در پنجصد سال اخیر نتوانسته در این کشور حکومت کند (البته بحث من روی پیشینه حکومت اقوام نیست بلکه روی همین تاریخ معاصر است و هیج جنبه خاصی سیاسی ندارد ) اما خیلی از مردمان جواب های عجیب و غریبی می دادند.

دوران جنگ های میان گروهی بحث های سیاسی را به خانه های مردم برد و اتفاقا ماهم در خانه و مجالس محلی به این مساییل می پرداختیم.

یکبار که در منطقه ما جنگ بین قوای حزب وحدت و نیروهای محمد اکبری و حرکت اسلامی رخ داد و نیروهای حزب وحدت غالب شد بعضی از طرفداران اکبری و حرکت اسلامی مجبور به فرار شد.

اتفاقا در مجلسی از همین مساییل بحث شد و یکی از موسفیدان گفت شما ببینید ما از خود به جان خود بلا شدیم اگر بالای دیگران حکومت می کردیم چی بر سر شان می اوردیم همان ضرب المثل در باره ما مردم درست است که اگر هزاره به پادشاهی برسد سگ را چپه نعل می کند؛ این هم حکمت خداوند است که به ما هزاره ها قدرت نداده است او با وجودیکه از افراد حزب وحدت شاکی بود برای من هم یگ پاسخی بود اما این پاسخ چون بر اساس واقعیت های تاریخ نبود قانع کننده نبود.

این ضرب المثل برای اکثر مردم ما یک توجیه بسیار ساده و داوطلبانه شده بود و هرازگاهی که سوال از قدرت و سیاست می شدمی گفتند ما ظرفیت انرا نداریم که قدرت داشته باشیم زیرا به قول معروف اگر به قدرت برسیم سگ را هم چپه نعل می کنیم.

بعد ها متوجه شدم که این تنها هزاره ها نیستند که با چنین حرف هایی توصیف می شوند ازبک ها هم عقل ندارند و کله خام اند . حالا ازبک ها از مابدتر اگر ما جابریم ازبک ها بی عقل اند خدا نکند قدرت به دست انان بیافتد شاید با یک روز حکومت صد ها گل را به اب بدهد.

البته این تصور نزد عامه مردم قبلا به قوت وجود داشته و امروز هم وجود دارد. در واقع این ها ساخته یک ادم ساده یی هم نبوده بلکه تبلیغات سیاسی بوده است.
ادبیات سیاسی ما مشبوع از چنین تفاوت ها بین اقوام بوده است و این تفاوت ها نوعی ذهنیت بالا و پایین و درجه اول و درجه دوم را خلق کرده است.

در جامعه شناسی سیاسی در بحث قدرت و خشونت خیلی بحث جالبی است که پرده از روی این بی شرمی های سیاسی که نه تنها در افغانستان بوده بلکه در افریقای جنوبی امریکا و جاهایی دیگر دنیا نیز بوده است بر می دارد.
معمولا چنین برتری خواهی دو روی دارند:
یکی اینکه این تفاوت قایل شدن و نوعی فرودست نشان دادن قومی توسط قوم دیگر نوعی توجیه است برای اعمال قدرت و انحصار ان
دوم اینکه منشا این نوع تلقی نامساویانه از انسان می تواند نوعی نظریه سیاسی ای شکل دهد که بر اثر ان بتوان فراتر از بدست اوردن قدرت اورا از انسانیت اش هم محروم و فرودستی او را توجیهی برای انحصار حقیقت ، اطلاعات و معرفت ساخت.

سیاست عرصه منازعه بر سرمنابع کمیاب است. این منابع کمیاب شامل قدرت، ثروت و منزلت احتماعی است. پیروزی در منازعه سیاسی هم نیازمند بکارگیری زور و نیرنگ و هم نیازمند یک اساس تیوریک و ایدئولوژی که براساس ان مبانی تیوریک بتواند مشروعیت قدرت را توجیه کند.

ممکن است بکار گیری نیرنگ و اعمال زور یک استراتژی سیاسی باشد اما تیوری فرو دستی طبیعی اقوام نمی تواند تنها در سطح یک استراتژی حساب شود لذا مستلزم ریشه یابی است.

برای بدست اوردن قدرت و محروم ساختن دیگران از حقوق شان معمولا زور و ایدئولوژی نیاز است. مثلا در اوایل فتح امریکا خارجی ها برای اینکه تجاوز به مردم بومی را توجیه کرده باشند انان را وحشی می خواندند و اینکه انان انسان های ناقص اند. لذا انها را عاجز تر از ان می دانستند که بر خود حکمروایی داشته باشند. لذا هرنوع سرکوب انان را می توانستند طوری توجیه کنند که هر عمل قهرامیز گویی به نفع مردمان بومی است.

ایدئولوژی توجیه گر باید مساییل واقعی و پیچیده را کاذب و ساده نشان بدهد تا بکارگیری هر نوع وسایل کسب قدرت را با انکه ناروا است توجیه کند و نظام را مشروعیت بخشد.

مثال های مختلف نشان می دهد که زمامداران با چی زرنگی خواسته اند گروهی را مستعد حکومت کردن و ملتی را قابل فرمانبرداری نشان دهند و در این راه برهیچ چیزی هم رحم نگرده اند.
بر اساس این تاکتیک از تیوری فرودستی طبیعی سود برده شده است. تیوری فرودستی طبیعی می گوید که یک تعداد انسانها اصلا برده بدنیا می ایند و این استعداد درک کردن و خودگردان بودن را ندارند و لذا باید تابع اربابان طبیعی قراربگیرند. اینها ناقص العقل اند و البته که زنان هم شامل این ناقص العقل ها هستند و واجد رهبری کردن نیستند و فقط با زین و پالان از مادر متولد شده اند درحالیکه فرمنروایان با چکمه و نیزه بدنیا امده اند.

حمله به هویت اقوام و نژادهای دیگر در افغانستان می تواند جزئی این تیوری بوده باشد. در تاریخ معاصر خود می بینیم که سلاطین چگونه از عقب هویت های قومی خود به هویت قومی حمله کرده اند و انسانیت قوم دیگر را زیر سوال می بردند.

ناگفته نباید گذاشت که حتی زمامداری که به قم خودش برتری میداد صرف به خاطر قدرت بود و هم قومانش را چنان اغوا میکرد که از غرور قومی بی حس می شدند و نه درد خود و نه درد هم نوع خودرا حس می کردند.
به گفته دای فولادی جنگ هویت ضرورتی برای نابودی حق اقوام بوده است این فرق نمی کند که کدام قوم بوده است و مهم این است که با انکه جنگ هویت علیه اقوامی خاصی صورت داده می شد اما به همان اندازه که حق اقوام دیگر به زیر پای شاه له می شد حق اقوام خودش نیز به همان پیمانه له می شد.

"اگر در این کشور حق خواهان هویت طلب هزاره بودند انان به شیادی و بی رحمی متهم می شدند و تبلیغ شیادی و بی رحمی علیه انان انجام میشد که گویا اگر هزاره به قدرت برسد انسان را که بمان سگ را هم چپه نعل می کند. اگر این حق خواه هویت طلب ازبک باشد کله خام تبلیغ می شود و توجیه می شود که کله خام شایسته حق و هویت انسانی خود نیست و اگر به قدرت برسد جهنم بی عقلی را بر رعیت حاکم می کند.

اگر این حق طلب تاجک باشد شایسته فرهنگ دانسته می شود و اما فرهنگ را شعر و افسانه مادرکلان معرفی می کند و نمی گزارندکه که فرهنگ انها از دایره بیت و غزل و خلسه عاشقانه به گرد شمع و پروانه بیرون شود و فرهنگ انها انقدر باید در محور" باغبانت منم باغ تره اب کی داده" بچرخد که ادبیات سیاسی انها کویر سوزان برای بحث قدرت باشد.
همچنان اگر این حق طلبان عدالتخواه پشتون باشد انقدر غرور سیاسی برای انها تلقین می شود که در خود را و نه ناله پردرد درمندان مثل خود را حس کنند. قربانیی بیگانه با قربانیان دیگر و انقدر فخر تاریخ برای انها بزرگ شود که ندانند اولین قربانی تاریخ خود انها بوده اند تاریخی که به نام انها بوده اما از انها نبود."1

بنظر دای فولادی زمامداران افغانستان برای بی قدرت کردن انسان و افوام این سرزمین اولا به هویت انها حمله کرده و بازیر سوال بردن هویت انسانی انان انان را مستعد حق و قدرت ندانسته اند چون هویت است که صاحب حق است تا هویت معلوم نباشد معلوم نمی شود که حق و قدرت از ان کی است.
اما حمله به هویت حمله به انسانیت انسان است انسانی که هویت ندارد حق هم ندارد ولذا تبعه درجه دو است و وقتی حق ندارد قدرت هم نمی تواند داشته باشد و چون هویت انان پایین تر از دیگران است لذا طبیعی است که باید فرمانبردار باشد و اگر مقاومت کرد باید توسط زور او را به فرمانبرداری وادارش کنید.

این بدیهی است که انسانها هویت مشترک دارند یعنی همه انسان مساوی هستند و لی درعین اینکه انسانهای مساوی هستند دارای نژادها و گروه های خونی متفاوت هستنند که باعث تمیز یکی از دیگری می شوند اما این تفاوت ها تفاوت جوهری نیستند که بر حق انسانی انان لطمه وارد کنند. همانگونه که سفید پوستان عقل دارند سیاه پوستان نیز انسان های عاقل هستند لذا بردگی طبیعی وجودندارد.
خط کشیدن بین انسانها نوعی قایل شدن به تفاوت جوهری انهاست که ساختگی و دروغ است و قایل شدن این تفاوت و حمله به هویت غیر از خود باعث می شود که بتوان ایدئو لوژی دست و پا کرد تا جواز خشونت علیه انان صادر کنیم و انان را به فرمانبرداری واداریم.

"این ایدئولوژی برتری نژادی و قومی یک ایدئولوژی فاشیستی بود، فاشیزمی که اخرین در جه انسانیت ستیزی و ادم سوزی درغرب بود. بعد از فاشیزم آنها (غربی ها) به هوش امدند و پذیرفتند تا احترام شدن هویت، حق و قدرت همه مردمان الزام مطلق برای سیاست و حکومتداری نباشد، ادم سوزی های فاشیستی برای همیش قاعده سیاست و حکومت خواهد بود. اروپایی ها بعد ازفاشیزم جنگ هویت را به نفع انسانیت ختم کردند و انسانیت همه را قایم به سه پایه حق، هویت و قدرت شان دانستند."2

زیر سوال بردن هویت و متهم کردن قومی به بی ظرفیتی و حتی بی عقلی برای بی قدرت کردن انان است و این کشف بزرگی در تاریخ افغانستان است که توسط دای فولادی صورت گرفته است و بیانگر رابطه حق، هویت و قدرت است.
بعد دیگر ان ریشه های عدم تساهل و احترام به دیگران را از لابلای تاریخ نمایان می کند که فقط بخاطر منافع سیاسی و بازی بی قاعده قدرت صورت گرفته است.
اگر قومی بی ظرفیت است و یا بی عقل است حتما نمی تواند خود امور جمعی خود را اداره کنند و این یعنی ضدیت با خودگردانی و فردیت انسان. زیر سوال بردن فردیت و خودمختاری فرد، نشانگر ناتوانی و فرودستی این افراد است و اینجاست که انسان نه به عنوان عامل عقلانی خودمختار نه بلکه موجود فرودست که باید همیشه از کسی فرمان بگیرد تلقی می شود.
بحث اساسی این است که ریشه های اصلی خشونت و عدم تساهل روبنایی از این قبیل زیرساخت ها داشته است. ما زمانی به انسان و عقاید و نوع شخصیت او احترام قایل می شویم که اورا موجود ازاد، عقلانی ودارای قدرت تصمیم گیری و تشخیص ببینیم و در این صورت است که ازادی فردی و خود مختاری او را به رسمیت شناخته ایم.
ما زمانی به عقاید کسی زمینه بروز نمی دهیم و انرا قابل احترام نمی دانیم که بر سلامت عقلانی او شک داشته باشیم و این نقص را ذاتی بدانیم.
مهم ترین نکته این است که تفاوت انسانها از لحاظ خونی و یا ساییر ممیزات اجتماعی ان نمی تواند او را از انسانیت او دور سازد اما این چیزی است که ما در تاریخ خود انرا داشته ایم و این تنها و یگانه قاعده محکمی است برای تجویز خشونت و عدم تساهل.

تساهل در اروپا نیز بعد از جنگ های مذهبی بود که زاده شد و رشد کرد. گرچه از یونان باستان ارسطو هم این نظریه را تجویز کرده بود که بعضی ها طبیعتا برده اند وبعضی ها طبیعتا ارباب و تنها این اربابان طبیعی اند که حق مشارکت در سامان سیاسی جامعه را دارند و حکومت باید رضایت انها را حاصل کند.
اما این نظریات از یکطرف و انحصارگرایی دینی از طرف دیگر اروپا را به جنگ های مذهبی کشانید تا بالاخره باظهور متفکرینی چون جان لاک تساهل به یک امر اجتناب ناپذیر قبولانده شد.

در واقع مبانی فکری تساهل در اندیشه های لیبرالیستی در غرب بود چنانکه مبانی فکری خشونت و عدم تساهل در اندیشه های نژادگرایانه و انحصارگرایانه در ممالک اسلامی بخصوص افغانستان بوده است.
در اندیشه لیبرالیستی انسان با همه تفاوت هایش با دیگران عاملان اخلاقی مستقل و ازادند که اولا هویت مشترک انسانی دارند و هویت های مذهبی قومی مانع مشترکات انسانی انان نیست و دوم ازاد است و این ازادی فردگرایانه اورا به عنوان عامل عقلانی حق هر نوع مشارکت مساوی را در جامعه می دهد. لذا به تفاوت های همدیگر احترام می کنند و این یعنی تساهل.

"در سنت اندیشه سیاسی لیبرالیسم مدرن این تساهل در ارتباط تنگاتنگی با مفهوم خودمختاری فردی قرارمیگیرد. احترام به خودمختاری فردی در قالب فلسفه لیبرالیسم مدرن به مثابه اعتقاد به قابلیت عقلانی فرد به عنوان شخص اخلاقی در افرینش و شرکت در سامان دیموکراتیک جامعه است."3
بر عکس در تفکر نژادگرایانه فاشیستی که سراسر تاریخ افغانستان معاصر را الوده کرده برخلاف لیبرالیسم به قابلیت عقلانی افراد به دیده تردید نگریسته شده و اورا نه تنها از مشارکت مساویانه در حکومت محروم کرده که حق پرسش ازحقوق و ازادی های انان را نیز از انان گرفته است.

چون توتوانایی عقلانی نداری و لذا قدرت تفکر سالم نداری و حق تصمیم گیری هم نداری و اگر پایت را از این حدود پیش تر دراز کردی با خشونت مواجه می شوی این یعنی عم تساهل.
اصلا چرا امروز ما به تساهل نیاز داریم وچرا این تساهل مقبولیت عام جهانی یافته، بخاطریکه ما تفاوت هایی گسترده از همدیگر به لحاظ فکر ی داریم چی اینکه در غیر ان نیازی به تساهل نبود.
در واقع قوم گرایی در افغانستان از یکسو یک دیدگاه فاشیستی است و از سوی دیگر علتی است برای بکار گیری خشونت و عدم تساهل.

ما با داشتن سنت فکری فاشیستی است که یک جامعه متعصب و ضد تساهل هستیم و علت اینکه ما در هرحال با وجود ساختار های دیموکراتیک مجال بروز اندیشه های متفاوت را نداریم نیز این تفکر فاشیستی بوده است.
تفکر فاشیستی عملا با تفکر دینی در افغانستان در هم امیخته است. اینکه دیگر اندیشمندانی مثل علی محقق نسب به علت اظهار عقیده ای که با نظریات رسمی از دین متفاوت بود هتک حرمت شد و یا اینکه روزنامه نگاران به علت مشابه به زندان افکنده می شود هم از همان رگه های فاشیستی مشروب می شود.

لذا فاشیسم به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی در نهاد های مختلف و ازجمله دین در افغانستان رخنه کرده و این باعث انحصار گرایی دینی شده است. این انحصارگرایی خشونت افرین است و لذا ضد تساهل است.

ما گفتیم نظام سیاسی قوم گرایانه مطلق خواه بر اساسا ت تیوریک فاشیستی استوار بوده است. همجنان هر نظام سیاسی دیگر نیز نیازمند داشتن اساسات تیوریک است.

پایه گزاری اساسات تیوریک برای قدرت سازی در افغانستان نمی تواند چشم پوشیده از این واقعیت بگزرد و چی بسا که اگر بخواهیم نظام سیاسی دیموکراتیک داشته باشیم و ازاین واقعیت های انسان ستیز نادیده بگزریم. نظام سیاسی نمی تواند بدون تهداب بناشود.

ریشه های عدم تساهل و خشونتگرایی در افغانستان بیش از همه در برتری خواهی نژادی بوده. البته بعضی ها بیشتر بر انحصار گرایی دینی تاکید می کنند و یگانه دشمن تساهل ان رامی شمارند. که درست هم است اما انحصار گرایی دینی نیز جلوه یی دیگری است از فاشیزم و برتری خواهی و خط کشیدن بین انسانها و تقسیم انها به برتر و فرودست. براستی از نظر شما این راز ها می تواند جوابی به ان دغدغه ذهنی ای باشد که دراول نوشته به ان اشاره شده بود؟

منابع

1_ دای فولادی، چه باید کرد، ص198، سال 1384، کابل، انتشارات

2_ همان، ص195

3_ رامین جهانبگلو،تفاوت وتساهل، ص4، سال 1380، تهران، نشرمرکز