فيلم کاغذ پران باز

نامه سرگشاده به:

شرکت تولید فیلم امریکا ـ هالیوود

از خبر تولید فیلم «کاغذ پران باز» توسط شرکت هالیوود، بسیاری ازعلاقه مندان هنر هفتم وازجمله افغانها نیزمطلع گردیدند. این فیلم درونمایه ی رما نی را روایت می کند که توسط خالد حسینی نویسنده ی افغان ـ امریکایی نوشته شده است. خالد حسینی دراین رمان، صادقانه ومتعهدانه نمادها یی را ازسرگذشت فرهنگی، اجتماعی روابط قومی وواقعیتهای سیاسی افغانستان روایت می کند که صدها سال است درزندگی وتعامل اجتماعی مردم این کشورقوام ودوام پیدا کرده است. بجاست که از این نویسنده ارجمند بخاطر توفیق در خلق این اثر قدردانی گردد.

این رمان اما، آن گونه که درمیان کتابخوان های جهان مورد استقبال قرارگرفت، درداخل افغانستان بدلیل کم سوادی وعدم دسترسی اغلب مردم به امکانات رسانه ای وکتاب، معروفیت واقبال عمومی نیافت و به همین دلیل با عکس العمل وحساسیت عامه مواجه نگردید .

فیلمی که براساس این رمان ساخته شده وقراراست به اکران عمومی درسینماهای جهان درآید، گفته می شود ضمن پایبندی به اصل داستان، به جلوه های سینمایی ویژه ای هم آراسته شده است که حس بصری القای پیام را شدید تر ویویژه برای مخاطبان داخل افغانستان نا گوارترمی سازد. پیش بینی می شود جنجال برانگیز ترین صحنه ی فیلم برای بینندگان افغانستان، صحنه ی تجاوز جنسی به حسن خواهد بود که القا کننده ی معانی ضد اخلاقی وشدیدا تحریک کننده ی حساسیتهای قومی ومذهبی می باشد.

با آن که شرکت هالیود اعلام کرده است که فیلم در افغانستان به اکران درنخواهد آمد ولی، با توجه به این که اولا افغانستان شامل قانون بین الملی کپی رایت نیست، امکان تکثیر فیلم ازراههای غیرقانونی ودسترسی بیشترمردم به آن زیاد است ودوما اینکه تاثیر بصری پیام وارتباط حسی آسان مخاطبان با صحنه های فیلم به سرعت وبی واسطه می تواند عکس العمل وحساسیت بینندگان افغانی را برانگیزد، وبدین ترتیب پیامدهای فرهنگی، اجتماعی وسیاسی پیش بینی ناپذیر و نا خوشایندی را درروابط قومی ومناسبات شهروندی این کشوردر پی آورد.

جامعه افغانستان هنوزهم ازمرحله ی جامعه قومی عبورنکرده است وبدین جهت چنین فیلمهایی که مستقیما به مسایل قومی ومناسبات اجتماعی می پردازد می تواند به تیرگی روابط اقوام وبازتولید حساسیتهای قبیله ای منجرگردیده وموجی ازتنش وبد بینی های میان ـ قومی را دامن بزند. شرکت سازنده ی اما، فیلم بدلیل دوری وعدم آشنایی دقیق ازپیچید گیهای فرهنگی واجتماعی افغانستان بخوبی متوجه حساسیتها وپیامدها یی که در واکنش به این فیلم درداخل افغانستان پدید خواهد آمد، نگردیده است.

میدانیم که شرایط بوجود آمده پس ازسقوط طالبان، با وجود همه ی موانع وناکامی هایی که در مسیرخود داشته، فرصتی را فراهم کرده است که اندکی ازتنشها وبد گمانی های فراگیرقومی کاسته شود. برای فراهم آوردن این فرصت، نقش جامعه ی بین المللی، بویژه سازمان ملل متحد بسیارمهم وسزاوار بوده است. خاموش شدن جنگها وتنشهای قومی، زبانی واعتقادی وایجاد دولتی با مشارکت نخبگان اقوام وروند دمکراسی خواهی ازدستاوردهای بزرگ این شرایط تازه بشمار است. کمک های نظامی، لجیستیکی، اقتصادی وعمرانی جامعه ی بین المللی برای مردم ودولت افغانستان سرنوشت این کشوررا با امیدها وتحولات جدیدی مواجه نموده است. تلاش جامعه بین المللی درجهت گذارجامعه ی افغانستان ازمرحله ی قومی به سمت دولت سازی وتامین وتمرین ارزشهای دمکراسی دراین کشورحرکت بس ستودنی وشایسته ای محسوب می گردد. طبیعی است که ادامه، تقویت وتکمیل این روند بازهم نیازمند ادامه ی حمایتهای جدی سیاسی، اقتصادی وفرهنگی جامعه ی بین المللی می باشد. تلاش در جهت برداشتن موانع همسازگری اقوام وکاهش نا خویشتنداری های اجتماعی اززمره ی مهمترین شکل این گونه حمایتها تلقی می گردد.

علاوه برآنچه گفته شد، پیام وپیامد نمایش این فیلم درافغانستان ازچند بعد قابل تامل، بررسی وحتا نگرانی است:

1. تجاوزآصف به حسن که ازدوپا یگاه متفاوت قومی نمایندگی می کنند، بصورت نمادین می تواند این پیام را تداعی وترویج کند که گروه قومی آصف همواره متجاوز، زورگو، فاسد وخطاکار است والقای این نماد سازی ازنظرروانی، تنشها وعصبیتهای قومی وبد گمانی های اجتماعی را درروابط گروههای قومی افغانستان بیشتر ومداومترخواهد کرد.

2. نمایش صحنه ی تجاوز جنسی، درجامعه ی شدیدا مذهبی افغانستان ممکن است نوعی بی حرمتی و دشمنی جامعه ی غربی نسبت به مسلمانان تلقی گردیده و به بروزمخالفتها واعتراضات پردامنه وبدبینی های گسترده ای علیه غربیها در افغانستان منجر گردد. در شرایطی که بسیاری ازکشورهای غربی ازحامیان روند صلح وبازسازی در افغانستان هستند، این نوع برداشتها وگرایشها می تواند تاثیر سوئی برذهنیت دوجانب برجای گذارده، حامیان غربی افغانستان را مایوس ومردم افغانستان را نسبت به غربیها حساس ومخالف سازد.

3. نمایش صحنه ی تجاوزبه حسن، می تواند از نظراخلاقی واجتماعی به حرمت وحیثیت شخصی وخانوادگی بازیگر نقش حسن آسیب جدی وپرمخاطره ای را وارد آورد. براساس حق بشری ومدنی، هیچ کمپانی وموسسه ای به بهانه ی بیان واقعیتهای اجتماعی ویا تجارت فرهنگی، حق واجازه ندارد موجبات هتک حرمت شخصی وآسیب اجتماعی به یک فرد حقیقی ویا خانواده اش را فراهم آورد.

4. بر اساس ادعای پدربازیگر نقش حسن، شرکت سازنده ی فیلم قول داده بوده که صحنه تجاوز به حسن حذف گردد. در این صورت، این موضوع به یک بحث حقوقی هم گره می خورد. بنا براین، شرکت سازنده تا زمان روشن نشدن این گره حقوقی وتامین رضایت کامل بازیگر مدعی ومتولی قانونی اش، مجاز به اشاعه عام فیلم نخواهد بود.

بنا براین، بایسته است که سازمان ملل بعنوان مرجع بزرگ کمک به پروسه ی صلح ودولت سازی درافغانستان، همت واهمیت خودرا تنها درامورسیاسی، امنیتی و تدارکاتی معطوف ومتمرکزنکند بلکه توجه خود را درحوزه های فرهنگی، هنری ورسانه ای که به نحوی مخل پروسه ی صلح وهمصدایی درافغانستان می باشد به دقت مورد سنجش وپیگیری قراردهد. فیلم کاغذ پران باز که ازجانب یک موسسه ی مستقل ونامدارهنری تولید گردیده وشاید به قصد انعکاس واقعیتهای سیاسی ـ اجتماعی افغانستان روانه ی بازارهای جهانی می گردد، مطمئنا با استناد به حق ازادی بیان نمی تواند مورد سانسورویا ملامت قرارگیرد، اما همانگونه که یاد شد، اولا وجود برخی ملاحظات حقوقی در این فیلم قابل سنجش وتامل است وثانیا مهمترازآن، بدون تردید پیام وپیامدهای منفی این فیلم درحوزه های اجتماعی، سیاسی وفرهنگی افغانستان می تواند تاثیر قابل ملاحظه وپیش بینی ناپذیری را درایجاد اختلال نسبت به نظم اجتماعی، روابط قومی و روند سیاسی دراین کشورآسیب پذیر برجای گذارد.

بنا براین، بعنوان یک شهروند افغانستان که سالها درجهت ریشه یابی پیچید گیهای قومی وشناخت ظرفیت ها وظرافت های ساختار اجتماعی این کشورمطالعه وتحقیق نموده وقلم زده است، ازسازمان علمی ـ فرهنگی یونسکو تقاضا دارم که بصورت رسمی ودوستانه ازتولید کنند گان فیلم بخواهند که برای پرهیز وپیشگیری از تجدید نفاق وتعارض میان اقوام وتشدید اسیب پذیریهای روند جاری، بجای آن که ازنمایش رسمی فیلم در افغانستان جلوگیری کنند، صحنه هایی از این فیلم را که برای مردم افغانستان تحریک آمیز وحساسیت بر انگیزاست مورد اصلاح، تعدیل وبازبینی قرارداده واصل فیلم را برای استفاده مردم این کشو، رسما وقانونا به نمایش بگذارند.

با حرمت ودرود

حمزه واعظی

نویسنده، پژوهشگر وروزنامه نگارافغانستان

نروژـ اسلو