شناخت خود گون خوره پورموشت نکین

خبر ندروم یقین مونین یا نہ مگہ ای راس استہ کہ امروز یعنی دہ قرنِ بیست یکم دہ بامیان تقریباً 700 فامیلِ ھزارہ دہ غار زندگی مونہ۔ چرا؟ مردوم موگیہ اونا غریب استہ۔ زمین ندرہ۔ خانہ ندرہ۔ ازی خاطر اونا دہ غار زندگی مونہ۔ مگہ اونا غریب چرا استہ؟ چرا زمین ندرہ؟ چرا خانہ ندرہ؟ غریب شودہ یا یگواُونا رہ غریب جور کدہ؟

فقط مردمِ ھزارہ غریب استہ یا اوغو، تاجیک یا اوزبک ام غریب استہ؟ فقط مردمِ ھزارہ دہ غار زندگی مونہ یا دیگام زندگی مونہ؟

اگہ دیگہ مردما ام دہ غار زندگی مونہ اُونا دہ کودم غارای افغانستان زندگی مونہ؟ اگہ نہ مونہ، چرا مردمِ ھزارہ دہ غار زندگی مونہ؟ آیا دہ خیال از شمو مردمِ ھزارہ غار رہ خوش درہ یا نہ غار اونا رہ خوش درہ؟ یقیناً کس ام دہ غار زندگی کدو دوست ندرہ ۔ اگہ دوست ندرہ چرا مردمِ ھزارہ دہ غار زندگی مونہ؟ جواب ازی سوال باید پیدا شونہ۔ اگہ نشود، مو باید باور کنی کہ تعداد مردمِ ھزارہ دہ غار خواھد زیاد شود۔ مردمِ ھزارہ بےزمین و بے خانہ خوا ہد زیاد شود۔

یکنیم صد سال پیش مردمِ ھزارہ دہ غار زندگی نہ موکد۔ بے خانہ نہ بود۔ بے زمین نہ بود۔ دہ کوہای بلند زندگی نہ موکد۔ در بدر نہ بود۔ یگ زندگی پُر وقار و پُر افتخار دشد۔ دہ بینِ خانہ زندگی موکد۔ زمینای پُر حاصل دشد۔ غارای بامیان برای عبادت بود نہ برای زندگی کدو۔ چی شود کہ مردمِ از مو بے زمین شود۔ بے خانہ شود۔ ہزارا مردم دہ قتل رسید۔ ہزارا زنہا کنیز و غلام شود۔ زمینای ذرخیز از گیر شی رافت۔ کووا و غارا از مردمِ ھزارہ آباد شود و تابالی آباد استہ۔ تاکئ آباد باشہ؟ تاکئ بے خانہ و بے زمین باشہ؟ ای او سوال استہ کہ باید دہ فکرِ مردمِ ھزارہ باشہ ، اگہ نہ خو باید یقین کنی کہ تبای بسیار نزدیک استہ۔

امروز اقوامِ آگاہ از آسمان و ستارہ، سائنس و تکنالوژی، تاریخ، زبان و فرہنگ ، سیاست و حکمرانی گپ موگیہ۔ لاکن مو مردم متاسفانہ تابالی از نانِ شاؤ ، در بدری و ای که؛ کودم دُعا چند ثواب درہ گپ موگی۔ از تاریخ و فرہنگ خو خبر ندری۔ زبون خو یاد نہ درے و روز به روز نابلد شودہ رائیی۔ از نظرِ اجتماعی فکر سیاسی ہیچ نہ درے۔ ازو خاطر مردمِ غیر بلے از مو حکمرانی مونہ۔ سہ نسل استہ کہ در بدر ازی خانہ دہ او خانہ دویدہ رائیی. ازی کوہ دہ او کوہ ،ازی منطقہ دہ او منطقہ ، ازی کشور دہ او کشور۔ صد سال زیاد شود، مگہ دم مو راس نشود۔ چرا ؟ باید پُرسان شونہ مو رہ دہ ای غم کہ گرفتار کدہ ؟ کہ زمہ دار استہ ؟ مردمِ ھزارہ یا غیر ھزارہ ؟

از نظرِ اجتماعی فکر، متاسفانہ موامروز تابالی دہ 1890 زندگی مونی۔ پادشای اوغونوعبدالرحمن دہ بلے ہزارستان حملہ مونہ مردمِ ھزارہ رہ شکست میدیہ ۔ چرا؟ بخاطرِ کہ مردم از مو ده امو زمان ام از نظرِ سیاسی، اقتصادی، فرہنگی، تاریخی، منطقی و اجتماعی ھزارہ نبود بلکہ دہ مختلف مرضہا یعنی طایفہ پرستی، منطقہ گرایی و غیر منطقی مذہب گرایی گرفتار بود۔ مردم از مو او زمان بیشتر دایزنگی ، بہسودی ، جاغوری ، بامیانی، شیعہ، سنی و اسماعیلی بود۔ ہر چی بود مگہ از نظرِ اجتماعی یگ ھزارہ نبود۔ ازین خاطر شکست خورد۔

متاسفانہ صد سال بعد اُم، طائفہ پرستی و منطقہ گرایی کم نشودہ۔ از گینہ کدہ بہتر شیعہ جور شودے ۔ برای شیعہ گی جان خو قربان مونی۔ مادر پدر خو ام قربان مونی ۔ قط شیعہ قاطی قاطی اوغانی، کمونیست و سوسیالیست ام جور شودے۔ آسترالیای، اروپایی ، امریکایی و کانادایی ام آہستہ آہستہ جور شودہ راییی۔ اَر چیز جور شودے یا جور شودہ رایی استے اگہ نہ شودے یا نہ موشنی فقط ہزارہ۔

جبر و ظلم تاریخی مردمِ ھزارہ رہ از شناخت اجتماعی دور بورد۔ امروز مو مینگرنی کہ دہ افغانستان ھزارہ بودن یا گوفتن تابالی جرم استہ۔ البتہ دہ پاکستان مشکل نیہ ولی دِستایی ایران زیاد کوشش کدہ راییہ کہ مردمِ ھزارہ رہ شیعہ پیرو جور کنہ و امی دِستا دہ افغانستان، ایران، اروپا، استرالیا، امریکا و بریتانیا ام فعال استہ۔

مشکلات داخلی و خارجی، تکالیفِ مردمِ ھزارہ رہ روز بروز زیاد کدہ راییہ ۔ از یک طرف جنگجوای سعودی مردمِ ھزارہ رہ دہ پاکستان و اوغانستان کشتہ راییہ۔ از طرفِ دیگہ ایران، فدای شی شونوم حتی المکان کوشش کدہ راییہ کہ مردمِ ھزارہ رہ بیخ شی ره بکنہ۔ بسیار پُل و پیسہ خرچ کدہ و تابالی کدہ راییہ کہ مردمِ ھزارہ رہ فقط شیعہ جورکنہ ۔ ھزارہ زیبون خوره ھزارہ گی نگیہ فارسی بوگیہ۔ فرہنگِ ایران رہ یاد بیگرہ۔ تاریخِ ایران و عرب رہ حفظ کنہ۔ تبلیغات و رجحانات شیعہ گی زیاد شونہ تا مردم بیشتر شیعہ باشہ بخاطریکہ شیعہ بودن مردم ھزارہ رہ دہ ایران نزدیک تر مونہ۔ ازو خاطر ایران ده سی سال گذشتہ ، در جامعہ ھزارہ فقط دہ یگ شعبہ "ملا سازی" سرمایہ گزاری کدہ و تا بالی کدہ راییہ ۔

وقتیکہ، یگو موگیہ کہ قوم دوستی غیر شرعی استہ یا نسل پرستی استہ۔ ما موفاموم کہ ای گپ از کجا مایہ و مانایی ازی گپ چی استہ و او نفر چی مقصد درہ۔ افرادای کہ قوم دوستی رہ فاشیزم موگیہ چرا تفرقہ اندیختون مذہبی ره، نفرت مذہبی ره و تعصب مذہبی ره ازیاد شی مورہ۔ مو چرا نہ موفامی کہ قوم مثلِ یگ کٹہ فامیل یا خاندان استہ و مو یگ فردِ ازو فامیل استے۔ اگہ مہ بلے کامیابی، کامرانی و سرافرازی فامیل خو کار نکنوم؟ کہ باید کار کنہ؟
در روی زمین اَر فرد از خود خو شناخت انفرادی/ شخصی درہ۔ یعنی اَر فرد از خود خو یگ شناختِ فامیلی،نسلی، زبانی، تاریخی، منطقه یی و مذہبی درہ۔ و اَر فرد تعلق شی قط یگ گروپ یا اجتماع استہ۔ و اَر گروپ از خود خو یگ جداگانہ شناختِ اجتماعی درہ۔

دہ بینِ ازو گروپ یا اجتماع مخصوص، افراد باید یگ مشترکات مخصوص اجتماعی دشتہ باشہ تا یگ اجتماع مخصوص یا قوم گوفتہ شونہ۔ اگہ مشترکات باہم نبود۔ یگ قوم یا اجتماع مخصوص گوفتہ نہ موشہ۔ برای یگ اجتماع مخصوص لازم استہ کہ افرادای ازو گروپ مشترک رنگ و نسل، زیبو ، ثقافت و تاریخ دشتہ باشہ و دہ یگ خطۂِ زمین مخصوص زندگی کنہ۔ اَمی مشترکات مخصوص ، از نظرِ سوسیالوجی یگ قوم جداگانہ تشکیل میدیہ۔ البتہ نظرِ شخصی از مہ ای استہ کہ تصورِ یگ قوم اُو وقت تکمیل موشنہ کہ افرادِ ازو قوم دہ بارے کامیابی و کامرانی اجتماعی قوم خو یگ احساساتِ مثبت دشتہ باشہ اگہ افراد دہ بارے قوم خو یگ احساساتِ تعمیری و مثبت نہ دشتہ باشہ تصورِ قوم ختم موشہ ۔

یگو مذہب مخصوص ام یگ گروپ یا قوم جداگانہ تشکیل دَدہ میتنہ اگہ امی مشترکات یا خصوصیات بینِ ازو مذہب باشہ۔ مثلاً قوم یہودی یا مذہب۔ افرادای یہود مشترک رنگ و شکل، زبان ، فرهنگ، تاریخ و خطہ زمین مخصوص درہ و اَر فردِ یہود دہ بارے کامیابی و کامرانی اجتماعی گروپ خو یگ احساساتِ خاص درہ۔ البتہ عیسایی، مسلمان یا بودایی از یگ مذہب مخصوص قوم تشکیل ددہ نہ میتنہ۔ بخاطرِ کہ افرادای ازی مذاہب مشترکاتِ باہم نہ درہ۔ یگو نفر البتہ بطورِ سیاسی و مذہبی اصطلاح قوم مسلمان ، قوم عیسائ یا قوم بودایی استعمال میتنہ مگہ اسلام، عیسویت یا بودیزم از نظرِ سوسیالوجی یگ قوم شودہ نہ میتنہ۔ مذہب شودہ میتنہ۔

اکثریتِ مردم ھزارہ شیعہ استہ البتہ سنی و اسماعیلی ام استہ ۔ نفرت مذہبی، تعصب مذہبی، جنونیت و تفرقہ مذہبی مردمِ ھزارہ رہ دہ سہ گروپ مذهبی تقسیم کدہ۔ ازی خاطر ھزاره های سنی خودخو سنی موگیہ۔ اسماعیلی خود خو اسماعیلی و شیعہ خود خو دوازده امامی موگیہ۔ بدبختانہ مردمِ ھزارہ رہ مذهب گیج و تقسیم در تقسیم کدہ۔

برادرا و خواہرا گپایی زیاد استہ البتہ مقالہ دراز شودہ راییہ۔ خلاصہ مقصدِ گوفتو ای استہ کہ امروز مردمِ از مو دہ منطقہ و کشورای مختلف دنیا زندگی مونہ۔ لازم استہ کہ اُونا خودخو اوغانی، پاکستانی، بامیانی، آسترالیای، اروپایی، امیریکای، شیعہ، سنی یا اسماعیلی بوگیہ۔ بخاطرِ کہ ای جزِ شناختِ ازونا استہ۔ مگم شناختِ کُل نیستہ۔ شناختِ کُل ھزارہ بودن استہ۔ مو باید خود خو ھزارہ اوغانستانی، ھزارہ پاکستانی، هزاره ایرانی، هزاره بامیانی، هزاره آسترالیای، هزاره اروپایی، هزاره امریکایی، هزاره شیعہ، هزاره سنی یا هزاره اسماعیلی بوگی نہ کہ فقط اوغانی، پاکستانی، بامیانی، آسترالیای، اروپایی، امریکایی ، شیعہ، سنی یا اسماعیلی۔

یاد شوم نره که یکم اکتوبر روزِ ہمبستگی قد مردم ھزارہ استه و ای روز ده تمام دنیا جشن گرفتہ موشہ۔ دہ خیال از مہ اَر فردِ هزاره باید ای روز رہ دہ جوش و خروش جشن بیگرہ۔ به خاطریکہ دہ پورہ سال ای تنا روزی استہ کہ مو باید بحیثِ یگ قوم دہ بارے از خود خو فکر کنی و امی فکر مو رہ طرفِ یگ وضعیت بہتر خواہد بورد۔