نقد چیست و منتقد کیست؟
نويسنده: جاوید فرهاد
زمان خواندن: (تعداد واژه ها: )
نقد چیست؟:
نقد، یکی از روش های مهم به منظور ارزیابی مفاهیم، پدیده ها و داده های مختلف در فرایند تولید و آفرینش است.
"فوکویاما" اندیشمند پُست مدرنیست در بارهء نقد می نویسد:"نقد، روش بررسی، در فرایند گیرنده گی و دهنده گی ذهن است که در ارتباط دو سویه با نگرش نقادانه و ماهیت اثر شکل می گیرد."
اما چیزی که در متن این بحث (نقد چیست)، پیش از همه به آن باید پرداخته شود، توجه به فرهنگ نقد و رویکردهای سازندهء آن است.
مهمترین نکته یی که در فرایند نقد ضروری پنداشته شده و از شمار رویکردهای سازنده در عرصهء نقد انگاشته می شود، توجه ویژه به فرهنگ نقد و سپس فرهنگ نقد پذیری است:
1- فرهنگ نقد:
پیش از این که منتقد به نقد داده های مطرح بپردازد، باید به معیارهایی که در بر گیرندهء فرهنگ نقد است توجه داشته باشد. این معیار ها، مشمول این روش ها است:
- پرهیز از حُب و بُغض و یکسو نگری.
- جلوگیری از قطعی انگاری در هنگام بررسی.
- بررسی همه جانبه و مبتنی بر ویژه گی های مثبت و منفی اثر.
- برهم زدن هنجارهای متعارف و سنتی در حین ارزیابی و ارزشیابی و هنجارشکنی های آگاهانه.
- آگاهی داشتن از تیوری و نظریه های جدید در حوزهء نقد و بررسی.
افزودن بر این فرضیه های پنجگانه، شمار دیگری از فرضیه های مطرح در زمینهء فرهنگ نقد وجود دارد که برای پرهیز از ملالت و توجه به اصل فشرده نویسی، به همه ای آن موارد، اشاره نشد.
نکته ای را که در بحث فرهنگ نقد می خواهم به آن تأکید کنم، در نظر گرفتن معیارهای بالا برای عملی سازی روش های سامانمند در فرایند نقد است؛ زیرا اگر برای درک میزان ارزش ها، معیاری برای اندازه گیری وجود نداشته باشد، نقد روشمند نمی تواند شکل بگیرد.
2- فرهنگ نقد پذیری:
"رابرت گیدمن" نویسندهء اروپایی می نگارد:"پیش از این که در بحث ظرفیت شناسی، نقد، ظرفیت ارزشی دانسته شود، فرهنگ نقد پذیری ظرفیت ارزشی پنداشته می شود". در این تعبیر "گیدمن" اشارهء جالبی برای وقع گذاشتن به "فرهنگ نقذ پذیری" وجود دارد. بی تردید، داشتن روحیهء فرهنگ نقد پذیری، یکی از ظرفیت های ویژه، برای داده های مورد نقد انگاشته می شود.
برای آن که به این ظرفیت دستیابی پیدا کنیم، بهتر است به رویکرد های سازنده و اثرگذار در فرایند فرهنگ نقد پذیری، توجه جدی داشته باشیم:
- حساسیت های منفی و روش های تلقی یکسویه دربارهء خود و اثر را کنار بگذاریم.
- به آرای دیگران در هنگام نقد، دقت کنیم.
- تحمل آرای خلاف بینش و سلیقهء خود را داشته باشیم.
- از نقد نترسیم.
- اشتباه در هنگام عمل را، امر طبیعی بپنداریم.
خو گرفتن به این اجزای پنج گانه، مستلزم تجربه و تکرار این روش های فرضیه یی در فرایند نقد پذیری است. باز اندیشی، نو گرایی و زدودن گرد قرائت های سنتی و متحجر، از شمار رویکردهایی است که می تواند ظرفیت فرهنگ نقد پذیری را در وجود ما گسترش بدهد.
منتقد کیست؟:
نخستین اصلی که منتقد را تعریف می کند، داشتن آگاهی های مبتنی بر روش نقد است. این آگاهی ها در بر گیرندهء مواردیست که منتقد باید آن را در نفس خود داشته باشد. مانند:
- احاطه داشتن بر مقوله ها و تیوری های نقد مُدرن.
- دانش کامل از ویژه گی هایی که نقد در محور آن شکل می گیرد.
- نگاه شالوده شکنانه.
- دریافت نو از مفهوم نقد.
- توجه به رویکردهایی دگرگونه در متن اثر.
با استناد بر مواردی که مطرح شد، این مولفه های پنج گانه، به عنوان ویژه گی ها، مهمترین رویکردی است که کار منتقد را در حوزهء نقد، تبیین می کند.
جدی ترین مشکلی که در زمینهء نقد و نقادی در افغانستان وجود دارد، ناشی از تعریف یکجانبهء نقد (یعنی نقد به معنی انتقاد صرف) است؛ زیرا به دلیل عدم درک از مفهوم "نقد"، بسیاری ها درجامعهء ما به مسألهء بیان "انتقاد صرف" در حوزهء نقد می پردازند و ارزش ها را همسان با کاستی ها، در فرایند نقد و نقادی مطرح نمی سازند. پس از همین جاست که منتقد بدون توجه به جنبه های معیاری نقد، فقط به برداشت یکسویه از اثر و موضوع مورد نقد می پردازد. با توجه به همین کاستی در قرائت یک جانبه از مفهوم نقد است که از سال ها به این سو، نقد با روش های معیاری و به دور از "غرض و مرض های فردی" در کشور ما شکل نگرفته است.
پس برای شکل گیری نقد معیاری و هنجارمند، نخست از همه، باید فرهنگ نقد پذیری را ایجاد کرد و سپس به نقد معیاری در حوزهء مربوط پرداخت.
1: فوکویاما، نقد در فرایند بررسی، ترجمهء عباس انتظامی، نشر فقره، ایران، 1385، ص 207
2: رابرت گیدمن، دربارهء نقد، ترجمهء الهام دادرس، نشر اندیشه، ایران، 1368، ص 39
پيام‌ها
1 آگوست 2007, 06:11, توسط احمدیار
با تشکر از برادر عزیز آقای فرهاد میخواهم بگویم که بزرگترین مشکلی که ما خواننده گان کابل پرس? به آن روبرو هستیم دقیقاً همان نکاتیست که شما در مقالهً تان بازتاب داده اید، که اگر خواننده گان محترم این سایت و ناقدین آنرا بصورت دقیق و تحلیلی بخوانند دیگر مشکل دشنام دادن و تبادله فحش از بین خواهد رفت. تشکر
1 آگوست 2007, 21:27, توسط تراب
سلام به همه. با تاییدحرفهای محترم احمدیار صمیمانه از همه خوانندگان که در موردمطالب نشرشده کابل پرس? نظریات خود را ارایه میدارند ومیخواهند گذارشات این سایت را نقد کنند تقاضا مینمایم که لطف نموده قبل از نوشتن نقدهای تان حداقل یکبار مضمون تحریرشده اقای فرهاد را مطالعه کرده وبا درنظرداشت نکات مطرح شده در ان از نظریات بسیار نیک وهمه جانبه ما رامستفید سازند تا باشد که روز تاروز فرهنگ نقد نویسی به شکل که اصول نقد نویسی ایجاب میکند رایج شود وصرف جنبه انتقادی نقد ودشنام های بی مورد وبحث های دور ازموضوع خود داری شده بتواند. با عرض حرمت
3 آگوست 2007, 00:35, توسط عارف قره باغي
باسلام وسپاس از جناب جاويد فرهاد .
من نه نويسنده ، نه نقاد ، نه مترجيم آثار خارجي و.. هيچكدام اينها نيستم كسي هستم كه به سرنوشت مردم و كشور خود علاقمندم و در سايت هاي دوستان رفته تلاش مي كنم از موضوعات مطرح شده كسب اطلاع و خبر كنم و آنها را بخوانم تا بار شناخت و اطلاعاتم را ازكشورومردم واقوام مختلف بافرهنگهاي گوناگون و اعتقاداد متفاوت اضافه نمايم و در اين امر به جنبه مثبت آن اثرو موضوع نگاهي داشته باشم ودقيقاً به نوشته شما دوست عزيزم نيز با اين ديد نگاه نموده ام .
خيلي خرسند گشته ام كه شما بدنبال طرح اين موضوع ، متد براي برسي به خوانند گان هستيد و كمك مي كنيد تايك روشي سالم را در برابر خوانند ها قرار بدهيد و بگويد كه راه درست نقد وبررسي دشنام ، توهين ، تعصباتي شخصي ، تعصباتي حزبي و نژادي و ساير مسائل نيست واين مقاله شما روش ارزيابي سالم براي فهم درستي يك اثر و موضوع و مفاهم مي باشد .
اما من براي تمرين يادگيري نقد كه بشتر براي خودم جنبه آموزشي دارد از فرهنگ نقد پذيري مقاله خود شما استفاده نموده به نقد عكس شما مي پردازم .
من به اين عكس خيلي فكر نموده و تلاش كردم براي سيگار كه بدست داريد يك توجيه منطيقي پيدانمايم اما نتواستم خودم را قانع كنم . سؤلات كه در ذهنم مطرح مي شد اين بود .
آقاي فرهاد عكسي ديگري در آلبوم وآرشيو عكسهاي خود ندارد ؟ ايا آگاهانه اين عكس را درحال سيكار كشيدن انخاب نموده است ؟ شايد در بين عكسهاي آقاي فرهاد زيباترين عكسش همين بوده است ؟ شايد هم به مسائل سيكار كشيدن بعنوان يك فرد تحصيل كرده كه كارهاي فرهنگي انجام مي دهد توجه چنداني ندارد ؟ آيا براي خوانندها موضوع سيكار كشيدن آقاي فرهاد بعنوان كسي كه فعاليتي فرهنگي مي كند مورد توجه نيست ؟ شايد موضوعي سيگار كشيدن آقاي فرهاد در اين آشفته بازار افغانستان موضوعي قابل توجه به حساب نيايد آما مي تواند براي من خاننده موضوعي براي تمرين نقد باشد . اگر دوست داشتيد به اين سؤلات من جواب بدهيد ممنون مي شوم .
با احترام به آقاي جاويد فرهاد .