ابجد سرایی « حافظ شیرازی »

نامبرده هشت واژۀ عربی را طوری انتخاب نموده که هر حرف تنها یک بار و در یکی از واژه ها مورد استفاده قرار میگیرد و سپس به شماره گذاری حروف پرداخته است. این واژه ها عبارت اند از:

ابجد : (اخذ) به معنی گرفتن

ضظغ: (اتم) به معنی پوره ، کامل

پس از انتخاب ابجد/ هوز/ حطی/ کلمن/ سعفص/ قرشت/ ثخذ/ ضظغ، حروف به ترتیب زیر شماره گذاری شدند :

الف = 1، ب = 2، ج = 3 ، د = 4، ه = 5 ، و = 6 ، ز = 7، ح = 8، ط = 9، ی=10
ک =20 ، ل = 30 ، م = 40 ، ن = 50 ، س = 60 ، ع = 70 ،ف = 80 ، ص = 90 ، ق = 100 ، ر = 200 ، ش = 300 ، ت = 400 ، ث = 500 ، خ = 600 ، ذ = 700 ، ض = 800 ، ظ = 900 و غ = 1000

قابل تذکر است که حروف چهار گانۀ فارسی (پ، چ، ژ، گ) در این جدول وجود ندارند و شاعران فارسی زبان هنگامی که از حروف ابجد برای بیان رمز ها استفاده کرده اند ، حرف « پ» را برابر « ب» ، « چ » را معادل« ج »، « ژ» را همسان « ز» و « گ » را همانند « ک » شمرده و به ترتیب ، 2 ، 3 ، 7 و 20 محاسبه کرده اند .

و اما چگونگی استعمال و کارگیری این حروف در شعر یا به عبارت دیگر "ابجد سرایی ها": حافظ شیرازی این ابر شاعر غزل سرای فارسی ، بیشترینه مدایح و مراثی خود را در قالب رمز و با استفاده از شماره های حروف ابجد سروده است تا از یکسو دل شاهان ودولتمردان وقت را به دست بیاورد و از سوی دیگر این حروف در قالب رمز باقی بمانند و به شاعر مدیحه سرا شهرت نیابد.

نا گفته نباید گذاشت که برخی از محققان و حافظ شناسان، از جمله احمد شاملو ، اشعار ابجد گرایانه را که در زیر آورده میشوند، از حافظ نمیدانند، و بدون آنکه برای همچو ادعای دلیلی بیاورند، آنها را در مقوله "کسر شان" و نامتناسب با شیوه حافظانه او می آورند و به اینگونه می خواهند نشان دهند که شاعر چنین نسروده است.

نگاهی به دیوانهای حافظ خلاف ادعاهای فوق را به نمایش میگذارد. این اشعار بجز از گزینه حافظ احمد شاملو، در همه چاپ های دیگر دیوان حافظ ، از جمله در نسخۀ معتبر (محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی) به چاپ رسیده اند. موارد ذیل از همین نسخه برگرفته شده اند .

1

آصف عهد زمان جان جهان تورانشاه

که در این مزرعه جز دانۀ خیرات نکشت

ناف هفته بد و از ماۀ صفر کاف و الف

که به گلشن شد و این گلخن پر دود بهشت

آنکه میلش سوی حق بینی و حق گویی بود

سال تاریخ وفاتش طلب از « میل بهشت »

ناف هفته = سه شنبه

کاف و الف = ک + ا = 20 + 1 = 21

حال اگر سال تاریخ وفات تورانشاه را از میل بهشت طلب کنیم باید « میل بهشت » را شماره گذاری نماییم:

م + ی + ل + ب + ه + ش + ت = 40 + 10 + 30 + 2 + 5 + 300 + 400 =787

پس تورانشاه به روز سه شنبه 21 ماۀ صفر سال 787 هجری قمری وفات نموده است .

2

بهاالحق والدین طاب مثواه

امام سنت و شیخ جماعت

چو میرفت از جهان این بیت میخواند

بر اهل فضل و ارباب براعت

به طاعت قرب ایزد میتوان یافت

قدم در نه گرت هست استطاعت

بدین دستور تاریخ وفاتش

برون آر از حروف « قرب طاعت »

به همان ترتیب بالا ، تاریخ وفات طاب مثواه را میتوان از حروف قرب طاعت بیرون آورد

ق + ر + ب + ط + ا + ع + ت = 100 + 200 + 2 + 9 + ا + 70 + 400 = 782

پس جناب طاب مثواه در سال 782 هجری قمری وفات نموده است.

3

رحمان لایموت چو آن پادشاه را

دید آنچنان کزو عمل الخیر لا یفوت

جانش غریق رحمت خود کرد تا بود

تاریخ این معامله « رحمان لا یموت »

رحمان لایموت = ر + ح + م + ا + ن + ل + ا + ی + م + و + ت =

200+ 8 + 40 + 1 + 50 + 30 + 1 + 10 + 40 + 6 + 400 = 786

سال وفات شاه شجاع 786 هجری قمری است.

4

اعظم قوام دولت و دین آنکه بر درش

از بهر خاکبوس نمودی فلک سجود

با آن وجود و آن عظمت زیر خاک رفت

در نصف ماۀ ذی قعد از عرصۀ وجود

تا کس امید جود ندارد دگر ز کس

آمد حروف سال وفاتش امیذ جود

در نسخۀ محمد قزوینی « امیذ جود » با حرف ذال آمده است

امیذ جود = ا + م + ی + ذ + ج + و + د = 1 + 40 + 10 + 700 + 3 + 6 + 4 =
764

دکتر قاسم غنی مینویسد که خواجه قوام الدین محمد عیار ، وزیر شاه شجاع ، در سنه 764 هجری قمری به امر پادشاۀ مزبور کشته شد و نظر به شعر بالا ، این وزیر در 15 ذی القعده سال 764 هجری قمری وفات نموده است .

5

برادر خواجه عادل طاب مثواه

پس از پنجاه و نه سال از حیاتش

بسوی روضۀ رضوان سفر کرد

خدا راضی ز افعال و صفاتش

خلیل عادلش پیوسته بر خوان

وز آنجا فهم کن سال وفاتش

خلیل عادل = 775 هجری قمری

6

مجد دین سرور و سلطان قضات اسماعیل

که زدی کلک زبان آورش از شرع نطق

ناف هفته ید و از ماۀ رجب کاف و الف

که برون رفت ازین خانۀ بی نظم و نسق

کنف رحمت حق منزل او دان وانگه

سال تاریخ وفاتش طلب از رحمت حق

ناف هفته = سه شنبه

ک + الف = 21

رحمت حق = 756

قاضی اسماعیل که به قول حافظ سلطان قضات و به گفت امروزی قاضی القضات ، لوی سارنوال یا داد ستان کل بود به روز سه شنبه 21 ماۀ رجب سال 765 هجری قمری وفات نموده است.

7

بلبل و سرو و سمن یاسمن و لاله و گل

است تاریخ وفات شۀ مشکین کاکل
خسرو روی زمین غوث زمان بو اسحاق
که به مه طلعت او نازد و خندد بر گل
جمعۀ بیست ودوم ماه جمادی الاول
در پسین بود که پیوسته شد از جزو به کل

بلبل و سرو و سمن یاسمن و لاله و گل = 757

شاه شیخ ابو اسحاق در شام جمعه بیست و دوم جمادی الاول سال 757 هجری قمری به قتل میرسد.

8

آن میوۀ بهشتی کامد بدستت ای جان

در دل چرا نکشتی از دست چون بهشتی

تاریخ این حکایت گر از تو باز پرسند

سر جمله اش فرو خوان از « میوه بهشتی »

میوه بهشتی = 778

واضح نیست که کدام میوۀ بهشتی در سال 778 هجری قمری به دست حافظ افتاده بود که در دل نکاشته بود و سال ها حسرتش را میخورد.

و این نوشته با خواست حافظ از شاۀ وقت ، پایان می یابد

به سمع خواجه رسان ای ندیم وقت شناس

به خلوتی که در او اجنبی صبا باشد

لطیفه ای به میان آر و خوش بخندانش

به نکته یی که دلش را بدان رضا باشد

پس آنگهش ز کرم این قدر به لطف بپرس

که گر وظیفه تقاضا کنم روا باشد ؟

ستراسبورگ، 15 جنوری 2011