کیش شخصیتی پارادوکسیکال دیکتاتورها

سرانجام یکی دیگراز دیکتاتورهای معاصر به سرنوشت مرگبارش دچار گردید، معمرقذافی که 42 سال در سایه یک کودتا قدرت را در چنگ گرفته بود، هیچ گروه سیاسی در لیبیا حق فعالیت نداشت و قانون اساسی لیبیا در حقیقت، همان سه جلد کتاب سبزی بود که خود نوشته بود و آن را به کتاب مقدس تبدیل کرده بود که نه تنها سایه های آن در مدارس و دانشگاهها بالای سر این مردم بود، بلکه در خیابانها و جاده های نیز حضور داشت، تندیس این کتاب همراه با عکس قذافی در هرکوی و برزن و میدان و جاده ای دیده می شد، گویا تنها خلاق روی زمین اوست که تمام خلاقیتش در نوشتن کتاب سبز او تبلور یافته است.

اندیشمندان علوم سیاسی می گویند، در حکومتهای استبدادی، نظام اخلاقی جامعه بر بی قانونی و بی اخلاقی قرار دارد و نیز پیوستگی، استمرار و بازتولید «ارزش» های نظام سیاسی از طریق سرکوب، کشتار و قوه قهریه اعمال می شود. حکومتهای استبدادی چون فاقد مکانیسم انتقال قدرت هستند، در طول تاریخ چاره ای جز به زیر کشیده شدن نداشته اند.

قذافی نه تنها از استبداد در طول دیکتاتوری 42 ساله اش بکار گرفت، بلکه هیچ راهی برای بقای او و حتی زنده ماندن او و فزندانش باقی نمانده بود و سرانجام حکومت او به قهر به زیر کشیده شد و خود طی این ماهها نیز به خوبی می دانست که دیگر بازگشت به قدرت برای و فرزندانش ممکن نیست، بازهم تنها مستمسکی که او به آن توسل جست خشونت و سرکوب و دست زدن به شورش های داخلی بود.

دلیل این که بازهم قذافی برطبل جنگ و خشونت در لیبی کوبید و مردم را تشویق به شورش و برهم زدن نظم عامه می کرد و هیچ ارزشی برای ثروت ها و منافع ملی قایل نبود, دلیلش این بود که انسان مستبد و حکومت استبدادی فقط در یک شاخص مشخص قابل تعریف می باشد و آن "نفی حقوق انسانها" است، چنانچه که در افغانستان در نظام طالبان و در عراق درنظام صدام چنین بود و نظامی است مبتنی بر خود بینی و خود محوری و حتی خود شیفتگی مفرط که حقوق بدیهی، طبیعی و حقوق مدنی انسانها را نیز زیر سئوال می برد.

اما با همه این تعریف هایی که از ساختار و نظامهای دیکتاتوری ارایه گردید، مرگ ذلیلانه قذافی و التماس های که او برای زنده ماندنش هنگام مرگ می کرد، این قلم را به تردیدهای زیادی در مورد کیش شخصیت دیکتاتورها انداخته است. معمولا آنان با توجه به نظام مطلق العنانی که در یک کشور ایجاد می کند و نوعی مدیریت استبدای و پولیسی که به وجود می آورند، این ذهنیت را برای انسان خلق می کند که دیکتاتورها معمولا انسانهای شجاع و از خود گذشته ای هستند که تنها چیزی که بدش می آید ذلت و ذلت پذیری است و به همین دلیل وقتی موضوع ذلت و خواری پیش بیاید او از جان خود می گذرد و ذلت را نمی پذیرد. اما ذلت پذیری لااقل سه دیکتاتور این باور را نقض کرده اند، هیتلر، صدام حسین ومعمر قذافی برای زنده ماندن تن ربه ذلت داده اند.

در مورد هیتلر که بسیاری از مورخان نوشته بودند که اوهنگام سقوط برلین همراه با معشوقه اش دست به خود کشی زده است، اکنون این فرضیه با تردیدهای زیادی مواجه شده و روایت جدیدی از زندگی ذلت باراو در آرژانتین بدست آمده است، این روایت جدید تاریخی را چند محقق تاریخ کشف کرده و اکنون هم تحقیق روی آن جریان دارد، وآن این است که هیتلر هنگام سقوط برلین دست به خود کشی نزده بلکه با معشوقه اش به آرژانتین گریخته و در آن آنجا سالها به صورت گمنام و ذلت بار زندگی کرده و تا سال 1972 زنده بوده است. صدام حسین که خود را شجاع ترین مرد عرب می دانست در برابر حکومت استبدادی او کسی نفس مخالف نمی توانستند بکشند، سرانجام زمانی که از قدرت به زیرکشیده شد، ذلیلانه به سوراخی پنهان گردید و برای چند روز زنده ماندن حتی تن به زندگی به یک سوراخ داد وسرانجام در بدترین وجه دستگیر و به سزای اعمالش رسید.

مقاومت دیوانه وار قذافی، فزندان و طرف دارانش این ذهنیت را برای مردم ایجاد کرده بود که قذافی و طرف دارانش می دانند که ایستادگی در برابر خواست مردم و خواست جامعه جهانی هیچ شانسی برای پیروزی وجود ندارد و فرجام آن مرگ و نابودی است، اما بازهم او و طرف دارانش دست به مقاومت زدند، مقاومتی که به ویرانی لیبیا و کشته شدن هزاران نفر منجرگردید. این مقاومت دیوانه وار این گمان را به وجود اورد که قذافی نمی خواهد که بدست مخالفان بیافتد و ذلت محاکمه ونمایش های دادگاه را تحمل کند، آنها تا آخرین لحظه مقاومت خواهند کرد تا کشته شوند. اما زمانی که نیروهای طرف دار قذافی در شهر سرت شکست خوردند، قذافی بجای ان که تا آخرین رمق دست به مقاومت بزند، در لوله فاضلابی مخفی گردید که مخالفان او را در آنجا هم پیدا کردند، در حالی که او مسلح بود، بدون این که دست به مقاومت بزند، خود را تسلیم نیروهای مخالف کرد و زمانی که اورا می خواستند با گلوله بزنند، او با کمال ذلت التماس می کرد که او را هدف گلوله قرار ندهد. در حالی که او خود می دانست که اگر او را هدف گلوله قرارنمی دادند، شرایط ذلت باری که صدام حسین تحمل کرد، در انتظار او نیزهست، اما او همین ذلت محاکمه و چند روز زنده ماندن را بر مرگ در صحنه جنگ ترجیح داد، زمانی فیلم التماس او را در تلویزیون دیدم در ابتدا باورم نمی شد که این قذافی باشد که چنین ذلت مندانه برای چند روز زندگی التماس می کند. براین اساس این سئوال برای من حل نشد که کیش شخصیت دیکتاتورها و تروریست های معروف چگونه است و چگونه پارادوکس های موجود را در خود جای داده است، براساس برخی از روایت ها وقتی که نیروهای امریکایی مخفی گاه اسامه بن لادن را در ابت اباد پیداکردند، او بجای آن که مقاومت کند برای زنده ماندن خود را به پشت همسرش مخفی کرده بود و زنش را سپرجانش قرار داده بود. حال اگرعملکرد آنها را در هنگام مرگ و سخنان بزرگ منشانه و متکبرانه ای که در اوج قدرتش می زدند با یک دیگر مورد مقایسه قرار گیرد، چگونه می شود این همه پارادوکس ها را در کیش شخصیتی دیکتاتورها جمع کرد؟. اساسا ایا ما ذهنیت دروغین در مورد کیش شخصتی دیکتاتورها داریم یا این که شخصیت دیکتاتورها مملو از پارادوکس ها است؟.

البته هیچ تردید وجود ندارد که همه دیکتاتورها به نحوی خود شیفته خود هستند، استبداد در رای و فقط اعمال نظرات خودش نشانه خودشیفتگی آنان و اتکای به نفس بیش از حد آنان است، اما سئوال این است که این اتکای به نفس چرا در هنگام مرگ به حماقت و بدترین ذلت برای دیکتاتورها تبدیل می گردد؟