ساختارِ پلکانی در یک شعر شاملو

ساختار پلکانی چیست؟

منظور من از ساختارپلکانی، آوردن محتوا در چارچوب پلکانی ( و به صورت پله به پله) در فرایند خواندن متن است. ویژه گی مهم ساختار پلکانی این است که محتوای شعر با توجه با ساختار شکلی اش می تواند از بالا به پایین و نیز برعکس از پایین به بالا خوانده شود.

این سیرِ پلکانی در مسیر رفت و آمد به لحاظ دریافت محتوا، از شگرد های مهم در برخی از شعر های شاملو( ونه همه یی شعر هایش) است که در اینجا من این ساختار پلکانی را در یک شعر عاشقانه ی شاملو نشان می دهم.
برای پی گیری بحث و نشان دادن این ویژه گی، نخست این شعر را از آغاز تا فرجام ، این جا نقل می کنم:

" آن که می گوید دوستت می دارم

خنیا گرِ غمگینی است

که آوازش را از دست داده است

ای کاش عشق را

زبانِ سخن بود.

هزار کاکلیِ شاد

در چشمانِ توست

هزار قناری خاموش

در گلویِ من

عشق را

ای کاش زبانِ سخن بود.


آن که می گوید دوستت دارم

دل اندوهگینِ شبی است

که مهتابش را می جوید

ای کاش عشق را

زبانِ سخن بود

هزار آفتابِ خندان در خرامِ توست

هزار ستاره یِ گریان

در تمنایِ من

عشق را

ای کاش زبانِ سخن بود" (1)

توجه به رویکرد خواندن پلکانی و رفت و برگشت مخاطب در شعر، افزون بر این که محتوا را ذهن نشین می سازد، رابطه ی مفهومی در شعر را نیز آسیب نمی رساند.

جدا شدن هر بندشعر، پس از تکرار" ای کاش عشق را زبانِ سخن بود و عشق را ای کاش زبانِ سخن بود" فرصتی برای مخاطب شعر پنداشته می شود تا بادقت ( ونه با شتابزده گی) این مسیر پلکانی رادر شعر طی کند و اگر دلش خواست دوباره به این مسیر پلکانی محتوا، از پایین به بالا برود.

بی گمان طی نمودن این ساختار پلکانی، شگردی ست برای تأمل بیشتر در محتوای شعر و در واقع ذهن نشنین ساختن عنصرِ محتوا در چارچوبی به نام فُرم( شکل) .

دوبار تکرار مصرع " آن که می گوید دوستت دارم" در آغاز و وسط شعر، نخست به منظور بازگویی روایت ودر وسط به خاطر ادامه ی بازگویی روایت وتداعی بیشتر محتوا آورده شده است.

ساختار های پلکانی در برخی از شعر های شاملو( به ویژه در شعر هایی که جنبه ی روایی دارند) از چارچوب محکمی برخوردارند؛ این محکم بودن زمانی حس می شود که با دقت این ساختار هایی پلکانی را در مسیر رفت و برگشتِ خوانشی تجربه کنیم.

این "عاشقانه " همانگونه که اشاره شد، از همان ساختار پلکانی در محتوا برخوردار است.

مخاطب ( چه شنونده و چه خواننده) هنگامی که با این شعر بر می خورد، در یک رفت و آمد موضوعی، پلکان این ساختارِ مفهومی در شعر را طی می کند تا به آن چشمداشت شاعرانه از محتوا برسد.

پانوشت:

احمد شاملو، شاعر شبانه ها و عاشقانه ها ، به کوشش و گرد آوری: بهروز صاحب اختیاری و حمید رضا باقر زاده، انتشارات هیرمند،تهران، 1381، ص ص 807- 808.