غزنی 2013

الا تو مهد دلیران و کشور شیران‌!

قرارگاه بزرگان و خانه‌ی ابرار

الا تو مهبط علم و محیط فضل و هنر!

الا تو قبه‌ی اسلام و قبله‌ی احرار!

به آب و خاک تو پرورده روزگار کهن‌

سران باج‌ستان و شهان تاج‌گذار

تو مظهر حسناتی‌، تو مایه‌ی برکات‌

تو سرنوشت حیاتی و نوعروس دیار

زمین قدس تو پهنای آسمان باشد

در او ز مردم بِخْرد ثوابت و سیار

بلی‌، سخن ز صفای محیط گردد نغز

چنانچه دل شود از باد مهرگان ستوار

سخنوران تو مرغان عرش را مانند

به جای نغمه برآرند آتش از منقار

دل سنایی تو طرفه ژرف‌دریایی است‌

که نی کرانه پدید است مَر وَرا، نه کنار

(استاد خلیل‌الله خلیلی شاعر متأخر افغانستان)

غزنی از کانون‌های بزرگ زبان، ادب و تمدن زبان فارسی و بلکه جهان اسلام است. این سرزمین ادب‌پرور که روزگاری تختگاه سلسله‌ی غزنویان بوده و هم بدین واسطه مرکزیت داشته است، زادگاه، پرورشگاه و یا مدفن بسیاری از شاعران، نویسندگان، عرفا و دانشمندان این قلمرو فرهنگی است، همچون سنایی غزنوی، ابوریحان بیرونی، علی هجویری، ابوالفضل بیهقی و دیگر بزرگانی که یا از این سرزمین برخاسته‌اند، یا در آنجا موطن گزیده و به خلق آثار ادبی و علمی پرداخته‌اند.

هم بدین واسطه غزنی از مراکز مهم زبان فارسی به حساب می‌آید و حتی گویش فارسی امروز آن نیز بسیاری از واژگان و اصطلاحات کهن را در خود حفظ کرده است. بسیاری از دشواری‌های متونی مثل تاریخ بیهقی، حدیقه سنایی، کشف‌المحجوب هجویری و دیگر آثاری از این دست، به کمک فارسی رایج در غزنی و نواحی آن قابل بازگشایی است.

آثار و ابنیه‌ی تاریخی و مقابر بزرگان علم، ادب و سیاست در این شهر همچون مقبره‌ی سنایی، ابوریحان بیرونی، علی هجویری و سلطان محمود غزنوی به ارزش تاریخی و فرهنگی این شهر افزوده است.

اما نقش ادبی و تاریخی این خطّه در روزگاران کهن پایان نیافته و تا امروز ادامه یافته است، چنان که بسیاری از شاعران، نویسندگان و دانشمندان امروز افغانستان نیز از غزنی برخاسته‌اند و این ولایت به ویژه در عرصه‌ی شعر و در دهه‌های اخیر، جایگاه مهمی در ادبیات امروز افغانستان دارد.

با این اوصاف، انتخاب غزنی به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2013 از سوی سازمان علمی و فرهنگی آیسیسکو انتخابی است شایسته و می‌تواند ثمرات و برکات بسیاری هم برای این شهر و هم برای دیگر اقالیم زبان فارسی داشته باشد.

یک فعالیت فرهنگی بزرگ از این دست، برای کشور افغانستان که بیش از سه دهه‌ی اخیر را درگیر جنگ‌های خانمانسوز و ناملایمات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بسیار بوده است، فرصتی مغتنم است تا موقعیت و جایگاه فرهنگی و علمی این کشور نیز تحکیم شود و اهل گیتی، به ویژه ساکنان این وطن فرهنگی بزرگ، به این کشور به دیده‌ای بنگرند که شایسته‌ی آن است.

ثمره‌ی دیگر این برنامه، پررنگ شدن زمینه‌های ارتباط میان همزبانان هم‌فرهنگ است که گاه به سبب جنگ‌ها و ناملایمات موجود در کشور افغانستان، کمابیش از همدیگر بی‌خبر مانده‌اند. حقیقت این است که متأسفانه به دلایل گوناگون، شناخت و ارتباط میان همزبانان کشورهای منطقه بسیار کمتر از حدّ انتظار بوده و همین خود مایه‌ی بسیار بی‌خبری‌ها شده است.

تجلیل از نقش تمدنی و تاریخی غزنی به عنوان یکی از کانون‌های مهم علم و ادب فارسی، می‌تواند زمینه‌ی شناخت و داد و ستد زبانی و فرهنگی بیشتر میان همزبانان را فراهم آورد و وقوف بر این همزبانی‌ها، بر تعمیق همدلی‌ها بیفزاید.