و تو چه دانی که «عشق» چیست؟

«این راست نیست كه هرچه عاشق‌تر باشی، بهتر درک می كنی. همه آن‌چه عشق و عاشقی از من می‌خواهد، فقط درك این حكمت است: دیگری، نشناختنی است: ماتی او، پرده‏ ابهامی به ‏روی یك راز نیست، بلکه گواهی است كه در آن بازی بود و نمود هیچ ‏جایی ندارد. پس من در مسرّت عشق ورزیدن به یك ناشناس غرق می‏شوم؛ كسی كه تا ابد، ناشناس خواهد ماند: سیری عارفانه: من آن‌چه را نمی‏شناسم، می‏شناسم».

این سخن را رولان بارت نوشته است. شاید تعبیری دیگر باشد از این بیت بابا فغانی شیرازی: «چه باشد عاشقی؟ خود را به غم‌ها مبتلا کردن// به صد خون جگر، «بیگانه‌»ای را «آشنا» کردن».

************************

«سخن عاشق» نوشته رولان بارت با برگردان پیام یزدان‌جو (نشر مرکز)، متنی خوش‌خوان ـ هرچند دشوارخوان مثل همه کارهای بارت ـ است از این نویسنده صاحب‌سبک، منتقد ادبی و اندیشه‌ورز جالب. این کتاب ره‌آورد مطالعه و خاطرات شخصی بارت است و به آثار فراوانی از دیگر نویسندگان و صاحب‌نظران نیز ارجاع داده است که آن را خواندنی‌تر می‌کند. 

************************

نگاه مدرن بارت به «عشقِ» «دیگر» آن قدر دل‌نشین است که می‌توانی آن را پیوسته در خلسه‌های ناب خواندنت بخوانی و لذت ببری. آن وقت، می‌توانی بسیاری از آموزه‌هایی را که در ادبیات کهن و نو فارسی خوانده و شنیده‌ای، بازآفرینی کنی یا نگاهی انتقادی به آن‌ها بیافکنی. هم‌چنین می‌توانی تجربه‌های خودت را یک به یک در ترازوی نقد و بازخوانی گفته‌های بارت و این صاحب‌نظران بگذاری و کژی‌ها و راستی‌های رفتارت را با «دیگر»ی بسنجی. خوانش این کتاب را از دست مدهید؛ چون آرام‌بخش است و خواننده را با کاستی‌ها و قوت‌هایش آشنا می‌کند تا بتواند در ناکامی‌هایش، راه چاره بیاندیشد و اگر در آغاز یا میانه راه است، چشم‌هایش را بیش‌تر باز کند و به قول سهراب «جور دیگری ببیند».

************************

چه باشد عاشقی؟ خود را به غم‌ها مبتلا کردن

به صد خون جگر، «بیگانه‌»ای را «آشنا» کردن

چه حاصل زین همه افسانه‌ی مهر و وفا یارب

چو نتوان در دل سنگین او، یک ذره جا کردن

اگر صد سال افتم چون گدایان بر سر راهش

هم او دشنام خواهد داد و من خواهم دعا کردن

من و دردی به روی درد و داغی بر سر راهی

که بی دردی بود در عشق، تدبیر دوا کردن

به جای قطره، گوهر در کنارم ریختی دیده

اگر ممکن شدی از گریه، تغییر قضا کردن

«فغانی»، کم‌ترین بازی است در عشق نکورویان

جفا از بی‌وفایان، دیدن و نامش، وفا کردن

بابا فغانی شیرازی