غربی های بد، غربی های خوب و غربی های...

چون هدف اصلی فراهم نمودن زمینۀ آشنایی با اندیشه های آرامش دوستدار هست، لذا مطلب بدون هیچگونه دخل و تصرف از متن کتاب "درخششهای تیره" برگزیده و تایپ شده است. در نسخه ابتدایی این مطلب صفحات دقیق کتاب نیز تایپ شده بود. اما برای جلوگیری از سرقت آن، که حالا با کمک کمپیوتر فقط با فشردن یک دگمه انجام می گیرد، از نشر آن صرف نظر شد و در عوض فقط نام کتاب بعنوان نمایه درج شده است.

نشر چاپی و یا الکترنیکی این مطلب بدون درج لینک کامل این صفحه اجازه نیست و مبادرت به آن سرقت است.

جعفررضائی

نویسنده: آرامش دوستدار

...روشنفکر ما باید ما را در خودمان روشن کند، به همین سبب هم نمی تواند وارد آن بخش هایی شود که از آنِ روشنفکری غربی ست. همین است که ما از این سو و غربیها از آنسو هیچگاهی نتوانسته ایم بهم راه بیابیم، با هم گفتگو کنیم. مگر در توهمات متقابلمان. هرجا که ما در خود نسبت به آنها احساس خویشاوندی کنیم، احساسی که مسلماً کاذب است، دچار توهم در روشنفکری مشترک شده ایم. و چون ما به معنای تام کلمه ریزه خواران و نشخوار کنندگان مائده های فرهنگی آنها هستیم- حتا شکمبۀ روحنایان، آخوندها و طلبه هامان نیز از چنین علوفه هایی انباشته شده است- و نه هرگز شاگردان آنها و یاد گیرندگان شیوۀ اندیشیدن از آنها، از همان آغاز با چنین توهمی "فکر کردن" را شروع می کنیم! این "هم اندیشه شدن ما با غربیها" از جانب برخی از آنها بی اجر و تشویق نمانده است: از جانب آن دسته از غربیها که از سر شیفتگی به شرق، یا به منظور دکانداری و به طمع شهرت، یا حتا به سبب عقب ماندگی دید و کهنگی نگرش از دور و نزدیک به پیکرگیریها و رویدادهای فرهنگی ما عشق می ورزند و با آنها ورمی روند-نمونه اش هانری کربن و حواریان او- و هنرشان این بوده که با بزک و ارایش "علمی" رخساره های فکری و فرهنگی ما چشمان ما را خیره تر و آن چهره ها را از درون ناشناختنی تر سازند. هستند غربیهایی دیگر که در مواردی ریشه ها و ریشه گیریهای اساسی فرهنگی ما را کشف کرده اند، شناخته اند، و مخاطب و طالبی میان ما برای انتقال شناخت و دانش خود نیافته اند، یا حیطه و زمانۀ فکری شان آنها را به چنین جستجویی ملزم نمی ساخته اند. از آن میان می توان گلدتسیهر Goldziher، ولهائوزن J. Welhausen، بکر C. H. Becker، تورآندره T. Andrae و خصوصاً هانس- هاینریش شِدِر H. H. Schaederرا نام برد. می ماند دسته ای سوم، و آن غربیهایی هستند که با مایه و بُرد اندیشه شان خصوصاً از نیمه دوم قرن نوزدهم تا کنون دگرگونسازان اندیشۀ غربی بوده اند. اینها ما را هرگز به چیزی نگرفته اند تا زمینۀ گفتگوی اساساً پدیدار شده باشد. نادیدن ما یا به جد نگرفتن ما از جانب آنها تصادفی نیست. علتش این است که هرچه از گردونۀ فرهنگ یونانی-رومی و دنبالۀ اروپایی آن روی داده، در صورتی که با این گردونه تماسی هم یافته باشد، برای آنها حد اکثر اعوجاجهایی بیگانه و صوری فرهنگ یونانی بوده است و بس و مآلاً نه در خور اعتنا برای آنها. در چنین وضعی ما از جانب خود بر همۀ این مشکلات و موانع از این طریق افزوده ایم که یا خود را از غرب مستغنی دانسته ایم، یا خواسته ایم معجونی از آنها و خودمان بپروریم، یا نداهای استشراقی تنی چند غربی را به جای بانگ اندیشۀ غرب گرفته ایم و از جمله در پی این نداها در تخیل مان از کانون فیلسوفان غربی سردرآورده ایم و با آنان همسخن شده ایم! اما حتا همین همسنخیهای خیالزاد و خیالزا نیز از حد کلی گوییهای مسروقه از خلال کتابهای تاریخ فلسفه یا ملخصهای مربوط، یا دستبردهای مستقیم در آثار متفکران غربی فراتر نمی روند. بهترین دلیلش آنکه هیچگاه نتوانسته ایم در تظاهرات "فکری و فلسفی" خود جنبه ای از نگرشهای فیلسوفان غربی را متکی بر متن نوشته ها و در بستگی با استخوانبندی اندیشه های بنیادی آنها مطرح کنیم، بغرنجهای آنها را بشکافیم و بنمایانیم. با وجود این، اگر قرار باشد اندیشیدن و روشن اندیشیدن بیاموزیم، باید از غربیها بیاموزیم، برای آنکه آفرینندگان اندیشه اند. آن دسته از قدمای مان که چیزی آموخته اند، هرچه در واقع اساسی بوده از پایه گذاران فرهنگ غربی آموخته اند. نشانۀ اندیشیدن آموختن از غربیها استقلال یافتن در اندیشیدن است، نه عناورزی با آنها یا تفوه به افکارشان.

مطالب مرتبط: